كتاب «نگرشي به مشرب باطني اسلام و آيين دائو» تعدادي از نخستين مقالات گنون درباره تصوف را در بر دارد. جملات فوق نيز از مقاله «مشرب باطني» اسلام انتخاب شده است كه مؤلف در آن مي‌كوشد ويژگيهاي بنيادين تصوف يعني شريعت، طريقت و حقيقت را وصف كند. گنون در اين كتاب «با وضوح تركيبي معمول خويش به توصيف معناي توحيد و فقر مي‌پردازد و چند نمونه از علوم سنتي، مثل فرشته‌شناسي، الفباي عربي، كف‌شناسي و علم‌الحروف را معرفي مي‌كند.
جهان‌شناسي سنتي و علم جديد
تيتوس بوركهارت
حسن آذركار
ناشر: حكمت
چاپ اول: 1388، 162 صفحه
كتاب «جهان‌شناسي سنتي و علم جديد» ترجمه رساله‌اي از تيتوس بوركهارت، هنرشناس و انديشمند سوئيسي ـ آلماني از نويسندگان معتقد به «حكمت جاويدان» در قرن بيستم است. موضوع اين رساله در توضيح و تبيين مفاهيم جهان‌شناسي سنتي و بيان ويژگيهاي اين جهان‌شناسي در مقام مقايسه با علوم جديد و علم‌گرايي متأثر از آن، كه كيش رايج عصر ماست، مي‌باشد. ص9» بوركهارت در اين اثر مي‌كوشد، علم جهان‌شناسي و اصول آن را چنانكه مورد اعتقاد پيشينيان بوده گزارش و سپس شرح كند. جنبه ديگر اهتمام بوركهارت در اين رساله نقد سه شاخه اصلي علوم جديد يعني فيزيك، زيست‌شناسي و روان‌شناسي است. مترجم امتياز نقد بوركهارت بر ديگر آثار نگاشته شده در اين حوزه را اين مي‌داند كه «او همچون يك حكيم سنتي در مقابل علم جديد قرار مي‌گيرد و به نقادي آن مي‌پردازد، چنانكه مثلاً اگر ابن‌سينا يا آكويناس يا شنكره يا افلاطون در زمان ما حاضر بودند، اين كار را مي‌كردند. ص11» مؤلف بيشترين نقد خود را معطوف به روان‌شناسي جديد و ارزيابي انديشه‌هاي كارل گوستاو يونگ كرده است تا به گفته مترجم «نقاب به ظاهر معنوي‌اي را كه او با توسل به رمزهاي سنتي آيينهاي مقدس جهان بر چهره مطالعات روان‌كاوانه خود زده است براندازد. ص10» رساله «جهان‌شناسي سنتي و علم جديد» در اصل دربردارنده پنج فصل بوده است كه البته در كتاب نه به توالي بلكه در فصول اول، سوم، ششم، هفتم و نهم آمده است. فصلهاي ديگر كتاب مقالات كوتاه و مستقل مؤلف بوده است كه به علت ارتباط با بحث از سوي مترجم در اين كتاب آمده است. كتاب در بر دارنده 9 فصل است. فصول بخش نخست: جهان‌شناسي سنتي عبارتند از: جهان‌شناسي جاويدان، چشم‌انداز جهان‌شناختي سنتي، رمزگرايي سنتي و تجربه‌گرايي جديد، جهان‌شناسي فيلسوف عرب، هنرهاي هفت‌گانه آزادمردان و باب غربي كليساي جامع شارتر، فصول بخش دوم: سنجش علم جديد عبارتند از: فيزيك جديد، تكامل‌گرايي، ردّيه‌اي بر تكامل‌گرايي تياردوشاردَن، روان‌شناسي جديد، هستند.
***
ادبيات و فلسفه در گفت‌وگو
هانس گئورگ گادامر – رابرت پاسليك
زهرا زواريان
ناشر: نقش و نگار و نقدفرهنگ
چاپ اول: 1388، 196 صفحه
چه نسبتي ميان فلسفه و تفكر با شعر و ادبيات وجود دارد؟ در شكل دادن به فرهنگ ملتها نقش فيلسوفان برجسته‌تر است يا اديبان؟ نسبت ميان فيلسوف و شاعر در فرهنگ كشورها چيست؟ آيا اساساً امكان برقرار كردن ديالوگ ميان فلسفه و ادبيات يا به عبارت ديگر فيلسوف و اديب وجود دارد؟ شاعر براي بيان درونياتش از فلسفه بهره مي‌گيرد يا فيلسوف از ابزارهاي شعري براي تأثيرگذار كردن سنخش بهره مي‌جويد؟
به گفته زهرا زواريان كه كار ترجمه، تقرير و شرح كتاب را به عهده داشته است، «پاسخ به اين پرسش كه ادبيات و فلسفه، هر يك چيستند، امري است بسيار ضروري، ليكن پرداختن به آن، خارج از وظيفه‌اي است كه اين كتاب برعهده گرفته است. لذا شرح و نقرير كتاب ادبيات و فلسفه در گفت‌وگو را بستري قرار مي‌دهيم تا به كمك آن بتوانيم به فهم اصيل‌تري در فلسفه و ادبيات نايل آييم. ص8» رابرت پاسليك استاد زبان و ادبيات آلماني در دانشگاه آمريكايي ميشيگان «براي معرفي هرمنوتيك فلسفي به جامعه آكادميك آمريكا، مقالات گادامر را ذيل كتاب ادبيات و فلسفه در گفت‌وگو جمع‌آوري كرده و به صورت منظم فهرست‌بندي كرده است. ص5» اين كتاب مشتمل بر سه فصل است. فصل اول: گوته و آثارش از نظر گادامر نام دارد. مباحث بررسي شده در اين فصل عبارتند از اهميت گوته نزد گادامر، نقش فلسفه در زندگي گوته، گوته و جنبش ايده‌آليسم آلماني، روش و مشرب گوته به عنوان يك شاعر، تفسير دو اثر نيمه تمام گوته، حدود قدرت تيتان‌‌ها، تاريخچه اسطوره پرومته، درام پرومتئوس اثر گوته، درام پاندورا. فصل دوم: هولدرلين از نگاه گادامر به بررسي آرا و انديشه‌هاي هولدرلين از زاويه ديد گادامر پرداخته مي‌شود. آخرين فصل كتاب، تفسير گادامر از اشعار ريلكه نام دارد كه موضوعاتي مانند شعر و نشانه‌گذاري، واژگوني اسطوره‌سازي در اشعار ريلكه، گفتمان شاعرانه به منزله يك اسطوره را شامل مي‌شود. اين كتاب در آخر دربردارنده يك نتيجه‌گيري از كل متن مي‌باشد ويرايش علمي اين اثر را بيژن عبدالكريمي به عهده داشته است.
***
نگارگري ايراني اسلامي در نظر و عمل
ترجمه و تحقيق: صالح طباطبايي
ناشر: فرهنگستان هنر
چاپ اول: 1388
272 صفحه
اين اثر ترجمه مجموعه‌اي از مقاله‌هاي گزيده در باب سنت نقاشي ايراني ـ اسلامي است كه براي اولين بار در مه 1999 در همايش «ساخت و پذيرش نقاشي در جهان اسلام پيش از عصر تجدد» با حمايت بنياد آقاخان در دانشگاه هاروارد ارائه، سپس در مجلد هفدهم سالنامه مقرنس (بريل، ليدن2000) منتشر شد. موضوع مقاله‌هاي ارائه شده بيشتر بر بحث نقاشي و هنر كتاب‌آرايي ايران از سده هشتم تا دهم هـ..ق اختصاص داشت. مقالات اين همايش با نظارت دكتر ديويد جي. راكسبرگ، استاد رشته تاريخ هنر و معماري در دانشگاه هاروارد منتشر شده است. اين كتاب مشتمل بر ترجمه شش مقاله مي‌باشد. ديويد جي. راكسبرگ در مقاله «پژوهش درباره نقاشي و هنرهاي كتاب آرايي ايراني» تمايل بسياري از هنرپژوهان معاصر به ژرف كاوي در زمينه‌هاي نظري و عملي نقاشي سنتي ايران را نشان مي‌دهد. وي پس از مرور روشهاي مطالعاتي درخصوص نقاشي سنتي ايراني به كاستي برخي از اين روشها اشاره مي‌كند. خانم پريسيلا سوچك، در مقاله «نظريه و كاربست چهره‌نگاري در سنت ايراني» به بررسي چهره‌نگاري در سنت ايراني، نقايص شيوه‌هاي تناقض‌آميز برخي هنرپژوهان غربي در برخورد با اين نوع از نقاشي مي‌پردازد. مقاله از نظريه «دو قلم» تا «هفت اصل نقاشي» به قلم ايوپورته است كه در آن اصطلاحات و كاربست دو نظريه متأخر در نقاشي سنتي ايران تبيين مي‌شود. يكي از مقالات بسيار جذاب اين كتاب «كمال‌الدين بهزاد و مساله پديدآورندگي اثر هنري در نقاشي ايراني» به قلم ديويد راكسبرگ است كه به تعريف معناي «پديدآورنده» اثر هنري در سنت نقاشي ايران مي‌پردازد. توجه به ابعاد مختلف كار كمال‌الدين بهزاد به عنوان نمونه‌اي برجسته از نقاشان ايران مهمترين مساله اين مقاله است. مقاله «رفتار نابسامان: اف.آر.مارتين و مرقع بهرام ميرزا» كه باز هم به قلم راكسبرگ است به بازسازي برگه‌هاي مرقع بهرام ميرزا كه اكنون تا حدي پراكنده گشته است، مي‌پردازد. آخرين مقاله اين كتاب به قلم عبادالله بهادري است كه تاسيس مكتب نگارگري بخارا را به برخي از شاگردان بهزاد منتسب سازد.
***
نگرشي به مشرب باطني اسلام و آيين دائو
رنه گنون
دل‌آرا قهرمان
ناشر: حكمت
چاپ اول: 1387، 104 صفحه
«در اسلام بيش از همه آموزه‌هاي سنتي ديگر، تمايز ميان دو بخش مكمل دين يعني مشرب ظاهري و مشرب باطني، نمايان است. در لغت عرب، اين دو به ترتيب معادل «شريعة» به معناي راه بزرگ، كه متعلق به عموم مردم است و «حقيقه» به معني حقيقت دروني است، كه ويژه خواص است. ص21». «شريعت آن چيزي است كه غربيان، به آن «دين» مي‌گويند، و به ويژه وجوه اجتماعي فقهي دين كه در اسلام، عمدتاً به قلمرو دين تعلق دارد. مي‌توان گفت كه شريعت در درجه نخست يك دستورالعمل است، در حالي كه حقيقت، معرفت ناب است؛ اما بايد به خاطر داشت كه اين معرفت به شريعت معناي متعالي و عميق و دليل وجودي آن را مي‌بخشد. ص21»
كتاب «نگرشي به مشرب باطني اسلام و آيين دائو» تعدادي از نخستين مقالات گنون درباره تصوف را در بر دارد. جملات فوق نيز از مقاله «مشرب باطني» اسلام انتخاب شده است كه مؤلف در آن مي‌كوشد ويژگيهاي بنيادين تصوف يعني شريعت، طريقت و حقيقت را وصف كند. گنون در اين كتاب «با وضوح تركيبي معمول خويش به توصيف معناي توحيد و فقر مي‌پردازد و چند نمونه از علوم سنتي، مثل فرشته‌شناسي، الفباي عربي، كف‌شناسي و علم‌الحروف را معرفي مي‌كند. ص16» كتاب مشتمل بر ده مقاله با نامهاي مشرب باطني اسلام، پوست و مغز (قشر و لب)، توحيد، فقر، روح، ملاحظاتي درباره فرشته‌شناسي الفباي عربي، كف‌بيني و كف‌شناسي در تصوف، تأثير تمدن اسلامي در غرب، آفرينش و تجلي، آيين دائو و آيين كنفوسيوس مي‌باشند. مقالات كتاب به ارائه اطلاعات ضروري درباره جهان‌بيني اسلام مي‌پردازند. يكي از مقالات اين كتاب به نام «آيين دائو و آيين كنفوسيوس» است؛آيين كنفوسيوس «بر هنجارهاي اجتماعي و بين‌فردي متمركز است، در زمينه دين چيني كاركردي مشابه شريعت دارد، در حالي كه آيين دائو، همانند تصوف، دقيقاً يك راه باطني است. ص16»
از ديگر آثار رنه‌گنون (1886-1951) مي‌توان به درآمدي بر تحقيق درباره آيين هندو، انسان و صيرورت او مطابق باودانته، نمادهاي بنيادين علم قدسي، سه‌گانه بزرگ و معاني رمز صليب اشاره كرد.
***
كارل ماركس
آلن و.وود
شهناز مسمي پرست
ناشر: ققنوس
چاپ اول: 1387، 517 صفحه
بررسي كردن انديشه‌هاي يك فيلسوف از زواياي مختلف، در طول زمان باز هم جذابيت خود را براي اهل انديشه حفظ مي‌كند زيرا گاه ممكن است در ميان بسياري از تفاسير و شروح و تقريرهاي مشابه، با نكته ظريفي مواجه شويم كه ابعاد بديعي از انديشه فيلسوف را بر ما منكشف سازد. به همين جهت آلن و.وود استاد فلسفه در دانشگاه استنفورد زواياي جديدي از انديشه ماركس را بر ما روشن مي‌سازد. وي در «اين كتاب درصدد شرح و تفسير فلسفه كارل ماركس است ولي نخستين پرسشي كه بايد بدان پرداخته شود اين است كه آيا ماركس اصلاً فلسفه‌اي دارد يا نه. ص 53» آلن وود ادامه مي‌دهد كه «وقتي سخن از فلسفه ماركس مي‌گوييم، بي‌درنگ معلوم نيست كه از چه صحبت مي‌كنيم. اگر گستره و اهداف انديشه ماركس فلسفي هستند، اين همچنان واقعيتي آشكار است كه تمركز ماركس بر شرح و تفصيل نظريه‌اي تاريخي ـ اقتصادي درباره سرمايه‌داري، خود را وقف جنبش كارگران كردن و تا حد كم‌تري بيماري و سختي‌هايي كه او در دوران تبعيدش در انگلستان با آن مواجه بود مانع شد كه او بتواند هرگونه تلاش پيگيري در جهت بيان روشني از نظراتش به منزله نظامي فلسفي داشته باشد. ص54» اين كتاب مشتمل بر پنج بخش است. نويسنده در فصل اول به مفهوم «بيگانگي» مي‌پردازد. «اولين نوشته‌هاي مهم ماركس بر محور بيگانگي تمركز يافته‌اند: سرشت آن، اشكال، علل اجتماعي و اهميت آن در تاريخ انساني. ص 55» بخش دوم با عنوان ماترياليسم تاريخي به اصلي‌ترين تز نظريه اجتماعي كمال يافته ماركس مي‌پردازد.بخش سوم «ماركسيسم و اخلاق» بيانگر اين است كه محكوم كردن سرمايه‌داري از جانب ماركس به دليل بي‌عدالتي آن يا هر دليل اخلاقي ديگر نيست. مولف در اين بخش «انسجام موضع تقليل‌گرايانه اخلاق ماركس را نشان مي‌دهد. ص9» بخش چهارم باعنوان «ماترياليسم فلسفي» به بحث درباره الحاد ماركس و دلايل فلسفي الحاد او براساس دستنوشته‌هاي پاريس و حمله‌هايش به خداباوري مي‌پردازد.آخرين بخش كتاب «روش ديالكتيكي» نام دارد.
***
زبان تصويري شاهنامه
رابرت هيلن‌برند
سيد داود طبايي
ناشر: فرهنگستان هنر
چاپ اول: 1388
همايش زبان تصويري شاهنامه در مارس 2001 در ادينبرگ برگزار شد. «اين همايش بخشي از يك طرح پنج ساله تحقيقاتي درباره شاهنامه است كه با حمايت مالي عمده شوراي تحقيقات هنري و علوم انساني و با مديريت مشترك پرفسور رابرت هيلن‌برند، استاد هنر اسلامي دانشگاه ادينبرگ و دكتر چارلز ملويل استاد زبان فارسي دانشگاه كمبريج آغاز شده است.» مقالاتي كه در اين مجموعه گرد آمده است رويكردهاي ممكن تاريخ هنري به شاهنامه و تصويرنگاري آن در وضع كنوني اين رشته را بررسي مي‌كند. كتاب در دوازده فصل به موضوعاتي مانند شاهنامه در مقام متن و شاهنامه در مقام تصوير، شاهنامه بزرگ ايلخاني در دوره قاجار، شاهنامه مصور 733 هجري سن‌پترزبورگ و مكتب نقاشي اينجو، شاهنامه كوركيان ـ كراوس ـ خليلي، شخصيت‌هايي خارج از متن: تاس موزه ويكتوريا و آلبرت، نقش زربفت بهرام گور، گواه صفحه‌آرايي شبكه‌اي در نسخه‌هاي خطي ايران. يكي از نويسندگان اين مجموعه مقاله كري‌ينا شريو سيمپسون، «پيش‌كسوت مطالعات شاهنامه در حوزه تاريخ هنر، با داشتن ده‌ها سال سابقه تحقيقات بسيار دقيق در زمينه تصاوير شاهنامه، راهنمايي موثر هم براي تحقيقات تاريخ هنري است هم براي رشته‌هاي ديگري كه اگرچه در مطالعات تاريخ هنر جنبه فرعي دارند، در پژوهشهاي مربوط به شاهنامه به‌طور كلي حائز اهميت‌اند. ص1» است شيلابلر يكي ديگر از نويسندگان و پژوهشگران اين مجموعه است كه به «بازنويسي سرگذشت شاهنامه بزرگ ايلخاني» مي‌پردازد. او با ارائه مهارتي اصولي دست‌كم چهار دستخط جداگانه را تشخيص داده و براي هريك تاريخي قابل قبول پيشنهاد كرده است. ويژگي پژوهش الين رايت مسئول نسخ خطي اسلامي كتابخانه چستربيتي، دابلين، خلاقانه بودن است. وي به پرده برداشتن از چگونگي تداوم پيچيده حيات شاهكاري ديگر به نام «رزم‌نامه‌ها» مي‌كوشد. در اين پژوهش سيلويا اولد، عضو افتخاري گروه مطالعات اسلامي و خاورميانه‌اي دانشگاه ادينبرگ عناصر اقتباس شده از شاهنامه را روي تاسي مفرغي از قرن هشتم/چهاردهم، محفوظ در موزه ويكتوريا و آلبرت كشف كرده است.
***
هندوئيسم
كيشيتي مُهَن‌سن
ع. پاشايي
ناشر: نگاه معاصر
چاپ اول: 1388، 254 صفحه
جامعه، فلسفه و دين هندو بسيار پيچيده است. بنابراين آگاهي به اين حقيقت لازم است كه در جامعه هندو محصول نژادها و فرهنگها بسياري است. لغت هندو از رود سندُ Sindhu يا سند مشتق است، چون ايراني‌ها هند را سرزمين آن طرف رود سندو مي‌دانستند. از اين نظر اصطلاح كلي هندوئيسم به معناي دينهاي مردم است. در هندوئيسم، سواي آن چه از اين اشتقاق فهميده مي‌شود، يگانگي بزرگ‌تري هست.ص25» مؤلف كتاب درباره هندوئيسم مي‌گويد: «مثل دينهاي جهاني ديگر، يعني مسيحيت، اسلام و يا آيين بودا فقط يك بنيانگذار نداشته است. اين آيين كم‌كم در دوراني بيش از پنج هزار سال باليده و همه جنبشهاي فرهنگي و ديني هند را به خود جذب و يگانه كرده است. ص13» وي اساس تأليف اين اثر را توجه به آن دست از خواننده‌هايي مي‌داند كه هيچ شناختي از هندوئيسم ندارند به همين جهت مي‌كوشد مفهوم‌هايي را كه براي خواننده تازگي دارد بيان كند. كتاب «هندوئيسم» در بردارنده دو بخش عمده است. بخش اول: طبيعت و اصول هندوئيسم نام دارد كه نويسنده در آن از جلوه‌هاي مهم انديشه و عمل هندو سخن مي‌گويد. اين بخش مبتني بر شش فصل است كه به ترتيب عبارتند از: مقدمه، طبيعت و رشد هندوئيسم، آرمانها و ارزشهاي اجتماعي، نظام كاست، آيينها و جشنها، وحدت آزادي. مؤلف در فصل آرمان و ارزشهاي اجتماعي، بر طبق آموزه‌هاي هندو، زندگي آرماني را متشكل از چهار مرحله معرفي مي‌كند. بخش دوم كتاب با نام، تكامل تاريخي هندوئيسم دربردارنده چهارده فصل ديگر است كه عبارتند از: تمدن دره سند، عصر ودايي، فرهنگ و تربيت ودايي، اوُپَه‌نيشَدها وگيتا، تركيب فرهنگي و تأثير آن در زندگي هندي، آيين جَينَه و آيين بودا، چند نظام غيرودايي ديگر، رامانيه، مهابارتَه و پُورانَه‌ها، شش دستگاه فلسفي، هندوئيسم در بيرون از هند، عرفان قرون وسطايي شمال هند، بائول‌ها، راه‌هاي كنوني. مؤلف بخش دوم كتاب ارائه تاريخ كوتاه تكامل هندوئيسم از آغاز تا به امروز مي‌داند. آخرين بخش كتاب: گزينه‌هايي از كتابهاي مقدس هندو نام دارد.
***
پرسش از هنر
نايجل واربرتون
مرتضي عابديني‌فرد
ناشر: ققنوس
چاپ اول: 1388، 164 صفحه
«پرسش از هنر، پرسش از «چيستي هنر» است كه هم در زيبايي‌شناسيِ قرن بيستم هم در هنرورزي واجد اهميت بوده است. گاه به نظر رسيده است كه هنرمندان ناگزير بوده‌اند كه در آثارشان با اين پرسش روبرو شوند تا عالم هنر آنها را جدي بگيرد. ص11» اما به راستي دايره پرسش از هنر تا چه اندازه گسترده است؟ مي‌توانيم از هنر بپرسيم در حالي كه نسبت به جنبه‌هاي مختلفي كه هنر در آن متولد مي‌شود مثل تاريخ، جامعه، ادبيات، بي‌تفاوت بمانيم. از ديگر سو آيا براي يافتن پاسخ پرسش «هنر چيست؟» بايد به سراغ فلسفه رفت؟ به گفته نايجل واربرتون، «به نظر مي‌آيد كه پرسش از هنر، بيشتر با پاسخي فلسفي متناسب باشد تا هنري. با اين حال، اين بدان معنا نيست كه فلسفه پاسخي ساده براي آن دارد. در واقع يكي از ثمره‌هاي مطالعه فلسفه، آگاهي به اين امر است كه بيشتر پرسش‌هاي به ظاهر ساده را نمي‌توان به سادگي پاسخ داد. ص15» نايجل واربرتون در كتاب «پرسش از هنر» هدف ديگري را دنبال مي‌كند. او «برخي از كوشش‌هاي مهم فلسفي در پاسخ دادن به پرسش از هنر در قرن بيستم را محل بحث و فحص قرار مي‌دهد. ص16».
اكثر انديشمنداني كه مؤلف درباره آنها بحث مي‌كند به سنت فلسفه تحليلي تعلق دارند و بيشتر به هنرهاي تجسمي توجه نشان داده‌اند. كتاب غير از مقدمه مشتمل بر پنج فصل است. رويكرد مؤلف را در آغاز كتاب نوعي همراهي با روايت فرماليستي كلايوبل از هنر است، وي بر اين نظر است كه «همه هنرها در همه دورانها، يك قدر مشترك دارند و آن صورت معنادار است. ص16» مؤلف در ادامه به سراغ انديشه آر.جي. كالينگوود مي‌رود كه هسته مشترك همه هنرها را شكل غريب بيان عاطفي آنها مي‌داند. مؤلف در فصل سوم به يكي از جذاب‌ترين خصيصه‌هاي هنر يعني «ايستادگي در برابر تعريف» مي‌پردازد سپس يكي از مهمترين نظريه‌هاي اخير درباره هنر يعني نظريه «نهادي» را بررسي مي‌كند. مؤلف در نهايت به ارائه فرضيه خودش در باب پرسش از هنر و مقايسه آن با دو عكس مي‌پردازد.
***
صهيونيسم و نقد تاريخ‌نگاري معاصر غرب
محمدامير شيخ نوري
ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي
چاپ اول: 1388، 357 صفحه
«صهيون يا صيون نام كوهي است در اورشليم كه ميكل يا معبد بني‌اسرائيل بر آن ساخته شده بود، لذا معني لغوي صهيونيسم «هواخواهي از اصول تمركز دادن بني‌اسرائيل در فلسطين» است. صهيونيسم، واژه «صهيون» در ميراث ديني يهود به كوه صهيون و بيت‌المقدس و به طور اعم بر سرزمين مقدس اطلاق مي‌شود. يهوديان، خويشتن را «زاده صهيون» مي‌دانند. ص19»
مؤلف كتاب رشد صهيونيسم را به عنوان يك حركت سياسي، مربوط به نيمه دوم قرن نوزدهم و دهه آخر اين قرن را اوج فعاليت رهبران آن مي‌داند. وي بر اين نظر است كه همزمان با آغاز جنگ جهاني اول، پيوند منافع قدرتهاي بزرگ اروپا و آمريكا با حركت صهيونيسم در خاورميانه، به ايجاد يك كشور يهودي در فلسطين انجاميد. محمدامير شيخ نوري پس از مراحل ارائه گزارشي از مراحل تكامل آگاهي مردم جهان نسبت به حقيقت صهيونيسم و ماهيت دولت اسرائيل طي شش مرحله به اين نكته اشاره مي‌كند كه «تاريخ‌نويسان معاصر اروپا هم تمام سعي و تلاش خود را به كار بردند تا صهيونيسم و سپس دولت صهيونيسم را توجيه كنند. در اين زمينه، كتابها و مقالات متعددي نگارش و كنفرانس‌هاي بسياري برگزار شد. ص15» به گفته مؤلف، محققين و مورخين استعمار توجيه‌گر مسائلي هستند كه حقانيت تاريخي ندارند. مانند: جاودانگي فرهنگ قوم اسرائيل كه اساس تمام فرهنگ مشرق زمين است، اقوام اسرائيل تنها مردمي هستند كه با سطح عالي و متكامل متمدن خويش به حياتشان ادامه مي‌دهند…. برخي از فرضيه‌هاي اين پژوهش كه مدت انجام آن يك سال و با شيوه مطالعه كتابخانه‌اي و اسنادي و از نوع نظري و تاريخي صورت گرفته است، عبارتند از «1) تاريخ‌نويسي معاصر اروپا در دفاع از صهيونيسم بر حفظ منافع استعمارگران مبتني مي‌باشد. 2) خمير مايه اصلي انديشه صهيونيستي، يعني بازگشت به فلسطين تأسيس حكومت اسرائيل از سوي قدرتهاي استعماري در اروپا مطرح شده است. ص16» كتاب مشتمل بر چهار بخش است كه به ترتيب عبارتند از: تاريخ‌نگاري معاصر اروپا و كشورهاي تحت سلطه، استعمار و عملكرد آن در كشورهاي اسلامي خاورميانه، ظهور و تكامل صهيونيسم، تشكيل دولت صهيونيستي اسرائيل.
***
انسان، نشانه، فرهنگ
اميليا نرسيسيانس
ناشر: افكار
چاپ اول: 1387
165 صفحه
انسان موجودي است كه تمايل به درك معني دارد و به واسطه اين خصيصه مي‌توان او را «انسان‌ساز» ناميد و از همين تمايل به درك معني است كه علم نشانه‌شناسي نشأت مي‌گيرد، زيرا موضوع اصلي در نشانه‌شناسي، معني‌سازي است. در نشانه‌شناسي، نشانه‌ها واحدهاي معناداري هستند كه به شكل تصاوير، اصوات، اعمال و حركات يا اشياء درآمده‌اند. اين اشكال (تصاوير، اصوات، اعمال و حركات و يا اشيا) هيچ نوع معني ذاتي يا طبيعي را حمل نمي‌كنند. آنها فقط وقتي تبديل به علامت يا نشانه مي‌شوند كه ما آنها را منصوب به معني كنيم و يا به آنها معني دهيم. ص27» كتاب «انسان، نشانه، فرهنگ» به گفته مؤلف آن كتابي مقدماتي است به منظور آشنايي با برخي از مفاهيم كليدي براي دانشجويان دوره كارشناسي و ديگر علاقمندان به موضوعات نشانه‌شناسي، انسان و فرهنگ و همچنين رابطه اين سه موضوع با يكديگر. كتاب مشتمل بر هفت فصل است. در فصل اول به صورت اجمالي آراي نشانه‌شناسان كلاسيك و انديشمندان پست‌مدرن مطرح مي‌شود. فصل دوم به نشانه، انواع آن، ارتباط آنها با يكديگر به كمك آرا و انديشه‌هاي كلاسيك پرداخته شده است. فصل سوم به شرح نظريه پست‌مدرن‌ها اختصاص دارد و فصل چهارم رابطه همنشيني و جانشيني را بررسي مي‌كند تا بدين طريق جايگاه انسان و فرهنگ در اين رابطه مشخص شود. در فصل پنجم مؤلف مدلي از دستورهاي نظام‌هاي معنايي رولان بارت را تشريح مي‌كند كه براساس بسياري از نشانه‌هاي پيرامون ما، قابل توجيه و درك است. فصل ششم نشانه‌هاي ملموس در زندگي روزمره مثل استعاره، مجاز، مرسل را شرح مي‌دهد. فصل هفتم براساس انديشه‌هاي اومبرتواكو ديدگاهي نشانه‌شناختي براي درك محصولات تصويري در اختيار مخاطب قرار مي‌گيرد و فيلم كازابلانكا نشانه‌شناسانه مي‌شود. فصل هشتم؛ به خواننده مي‌آموزد كه «پوشاك به مثابه يك نشانه چه عواملي را بايد مدنظر قرار دهد تا از آن مفهوم درك كند. ص14» آخرين فصل اين كتاب به مبحث انسان‌شناسي نمادين اختصاص دارد. اين اثر مي‌تواند دانشجويان و علاقمندان به آشنايي با مباحث نشانه‌شناسي را آشنا سازد.
***
سيدمحمد محيط طباطبايي
سيد فريد قاسمي
ناشر: اميركبير
چاپ اول: 1387
110 صفحه
كتاب «سيدمحمد محيط طباطبايي» يكي از كتابهاي مجموعه «مفاخر مطبوعات ايران» است كه «با تاكيد بر زندگي مطبوعاتي فراهم آمده و هر مجلد دربردارنده سرگذشت و كارنامه روزنامه‌نگاري يكي از آنهاست. ص10» مولف در اين اثر ابعاد مختلف زندگي سيدمحمد محيط طباطبايي را از تولد تا روزنامه‌نگاري، آموزش و پرورش، موسيقي و حتي دوران پس از روزنامه‌نگاري بررسي مي‌كند. مولف همچنين آثار محيط طباطبايي را كه به سه رده گردانندگي، مشاورت و نويسندگي اختصاص داشته است معرفي مي‌كند. وي همچنين در مدرسه‌ها، دانشكده‌هاي بسياري تدريس نمود. وي در 90 سالگي درگذشت.
***
سالنامه پارس
سيدفريد قاسمي
ناشر: اميركبير
چاپ اول: 1387، 142 صفحه
مؤلف اين اثر با توجه به تاريخ 172 ساله حيات مطبوعات ايران مي‌گويد: «در اين گستره زماني هزاران عنوان نشريه ادواري در كشور ما به چاپ رسيده است. شماري از نشريه‌هاي ياد شده خواندني، ماندني و سزاوار معرفي‌اند و ضرورت دارد برگزيده‌اي از مطالبشان ارائه شود تا امروزيان با آگاهي از چاپكرده‌هاي پيشين با تلاش‌هاي آنان بيشتر آشنا شوند. ص9» مولف به معرفي سالنامه پارس كه در فاصله سالهاي 1305 تا 1332 منتشر مي‌شده، از نظر نوع و روش: ادبي، اجتماعي، اقتصادي، تاريخي و علمي بوده است، مي‌پردازد.
***
سكوت و معنا
جستارهايي در فلسفه ويتگنشتاين
سروش دباغ
ناشر: صراط
چاپ دوم: 87، 252 صفحه
سكوت و معنا، جستارهايي در فلسفه ويتگنشتاين، مجموعه مقالات فلسفي است كه به گفته نگارنده در آنها «كوشش شده تا محوري‌ترين مفاهيم و آموزه‌هاي «دوران فلسفي ويتگنشتاين با رهيافت تحليلي مورد بررسي واقع شود. ص 16» همچنين در اين كتاب «محوري‌ترين آموزه‌هاي دوران دوم فلسفي ويتگنشتاين نظير بازي زمانسجي، شباهت خانوادگي، استدلال تبعيت از قاعده و استقلال زبان خصوصي» مطابق شيوه فيلسوفان تحليلي مورد بحث قرار گرفته است. اولين مقاله كتاب «سكوت در تراكتاتوس» نام دارد، مولف در اين مقاله با تقرير نظريه تصويري معنا در رساله منطقي ـ فلسفي و شخصي كردن شأن دلالت شناسانه گزاره‌هاي رياضياتي، منطقي، اخلاقي و فلسفي، مفهوم سكوت را در رساله منطقي ـ فلسفي بررسي مي‌كند. سروش دباغ در مقاله «بازي‌ها و معناها» سه قرائت از «شباهت خانوادگي» را تحليل مي‌كند كه فقط يكي از آنها در زبان فارسي مورد بحث قرار گرفته است. مقاله «مفهوم صدق نزد ويتگنشتاين» تاليف سروش دباغ به همراه رضا مثمر است كه مقاله مدعي است «ديدگاه ويتگنشتاين درباره صدق در دو دوران فلسفي وي يكسان بوده و از اين حيث گسستي در آراء او پديد نيامده است. مؤلف در مقاله «فرگه، ويتگنشتاين و استدلال زبان خصوصي» و استدلال زبان خصوصي ويتگنشتاين و استدلال فرگه در دفاع از عينيت معنا در مقاله «انديشه» را بازسازي مي‌كند و بحث استدلال تبعيت از قاعده به منزله مقدمه‌اي واجب براي فهم استدلال زبان خصوصي، مورد تحليل قرار مي‌گيرد. اين مقاله را نيز مؤلف به همراهي رضا مثمر نگاشته است. مساله اصلي مورد بحث در مقاله «عام گرايي و خاص‌گرايي در فرااخلاق» به كار بستن آموزه‌هاي معناشناسانه در قلمرو فلسفه اخلاق و در شاخه فرااخلاق است. دو مقاله ديگر اين مجموعه عبارتند از «نگاهي ويتگنشتايني به مساله شر» و «مجتهد شبستري و ايمان شورمندانه» مي‌باشند. اين كتاب نسبت به چاپ اول داراي اضافاتي است كه عبارتند از مصاحبه‌اي با عنوان «سكوت فيلسوف شوريده»، مصاحبه‌اي ديگر با عنوان «معناي سكوت» و ديگر مصاحبه‌اي با عنوان «فلسفه‌خواني و فلسفه‌آموزي»، مطلب آخر هم گزارشي از نشست بررسي كتاب سكوت و معنا در شهر كتاب است.
***
دولت، فساد و فرصتهاي اجتماعي
تعامل انديشه‌ها در اقتصاد سياسي توسعه
گروه نويسندگان
حسين راغفر
ناشر: نقش و نگار
چاپ دوم: 1388
هدف مقالات ارائه شده در كتاب «دولت، فساد و فرصتهاي اجتماعي: تعامل انديشه‌ها در اقتصاد سياسي توسعه»، «روشن ساختن پيوند اقتصاد با سياست، و اينكه فاصله عميقي بين نظريه‌هاي ارائه شده در كتب درسي اقتصاد و عالم واقع وجود دارد كه شديداً مشروط و محدود به سلسله مراتب قدرت در سطوح بين‌المللي و ملي است. ص8» استيوارت‌هال در فصل اول با عنوان «غرب و بقيه: گفتمان و قدرت» علتهاي توسعه‌يافتگي غرب و در مقابل عقب‌ماندگي غيرغرب يا به تعبير وي بقيه را بررسي مي‌كند. رابرت كاكس، شكل‌گيري نظم جهاني از دوران ركود بزرگ در دهه 1930 و دلايل تحول ساختاري كهن و نوين را تحليل مي‌كند. نوام چامسكي به نقد مباحث نظري نئوليبراليسم در عرصه اقتصاد سياسي جهاني مي‌پردازد و مواد مختلفي مثل تفاوت بين مردم‌سالاري از بالا به پائين و از پايين به بالا، نقش نهادهاي بين‌المللي را بررسي مي‌كند.
فصل چهارم به پيش‌بيني‌هاي ايمانوئل والرستين از آشوبهاي نيمه‌نخست قرن بيست و يكم اختصاص دارد. فصل پنجم و ششم به ترتيب به قلم هنسر اولسن و داگلاس نورث در باب استبداد و مردم‌سالاري، بررسي شناخت تحول اقتصادي مي‌باشد. ژوزف استيگليتز نقش دولت در اقتصاد را تحليل مي‌كند. فصول هشتم و نهم كتاب ترجمه دو فصل از كتاب هند: توسعه اقتصادي و فرصتهاي اجتماعي است. فصل ده و يازده «دو فصل كوتاه هستند كه ترجمه دو متن كوتاه از ميشل فوكو مي‌باشند و به بررسي بعضي از وقايع كشور ما در ماه‌هاي نخست پيروزي انقلاب اسلامي مي‌پردازند. فوكو در اين دو مقاله ضمن اشاره به نكات حساسي از تاريخ انقلاب اسلامي، بعضي از وظايف دولت در قبال شهروندان خود را تشريح مي‌كند.ص14» فصل دوازدهم خلاصه كتاب «فساد و دولت» اثر سوزان رزُ اكرمن است. فصل سيزدهم بيانيه مشتركي است كه در پي گردهمايي گروهي از برجسته‌ترين اقتصاددانان روسي و آمريكايي در سال 1996 صادر گرديد فصل چهاردهم ترجمه مصاحبه‌اي با پائولو فريره است آخرين فصل كتاب ترجمه فصل پاياني كتاب «مقالاتي در باب مابعد توسعه» به قلم مجيد رهنماست.
***
تاريخ مغول و اوايل ايام تيموري
عباس اقبال آشتياني
ناشر: نامك
چاپ سوم: 1386
654 صفحه
مرحوم عباس اقبال آشتياني (1275ـ 1334)، در مقدمه‌اش بر اين اثر مي‌گويد: «تاريخ تفصيلي ايران اگرچه مثل تاريخ ادبيات فارسي منابع عديده دارد و از گذشتگان ايراني يا غيرايراني جماعتي به فراخور ذوق و استعداد و معلومات يا بر اثر اغراضي خاص قلم بر روي كاغذ گذاشته و مطالبي را يادداشت كرده‌اند ولي متاسفانه تاكنون كتابي جامع در تاريخ مملكت ما نوشته نشده است كه نويسنده آن رعايت مفهوم امروزي كلمه «تاريخ» را چنانكه مصطلح اهل علم كنوني، كرده باشد.ص19»
اين اثر در واقع جلد اول و دوم اثري به نام «تاريخ مفصل ايران، از استيلاي مغول تا اعلان مشروطيت» به قلم عباس اقبال آشتياني است. هر چند اين اثر سترگ نيمه‌تمام ماند و آنچه به قلم عباس اقبال آشتياني رقم خورد جلد اول آن با نام «از حمله چنگيز تا تشكيل دولت تيموري» است كه به نام تاريخ مغول به چاپ رسيده است و جلد دوم آن كه مي‌بايست «تاريخ ايام تيموري و مقدمات تشكيل دولت صفويه» را در بر بگيرد كه جز اندكي از آن نوشته نشد. جلد اول كتاب «از حمله چنگيز تا تشكيل دولت تيموري» پس از مقدمه مولف دربردارنده 9 فصل است. فصل اول «مجملي از احوال ممالك آسيا مقارن استيلاي مغول» نام دارد. فصل دوم با عنوان «تشكيل دولت مغول» از ظهور چنگيزخان آغاز و با مرگ جوجي و چنگيز پايان مي‌گيرد. فصل سوم «سياست چنگيز، و آثار حمله مغول» با حكميت تاريخ در باب چنگيز، مشاورين چنگيز، آداب مغول آغاز مي‌شود و در نهايت با تقسيم ممالك چنگيزي پايان مي‌پذيرد. فصل چهارم: سلطنت جانشينان چنگيز تا ايام فرماندهي هولاگو نام دارد، مباحث عمده اين فصل به سلطان جلال‌الدين در هند، فتوحات او، جنگ وي با مغول و فتوحاتش و در نهايت خاتمه كار او اختصاص دارد. همچنين به مباحثي درباره اوگتاي قاآن و منگوقا آن ارائه مي‌شود. فصل پنجم و ششم به ترتيب «لشكركشي هولاگو به ايران و انقراض خلافت عباسي» و «سلاطين مغول ايران يا ايلخانان» نام دارد. ايلخانان ايران، فترت بين دوره ايلخاني و دوره تيموري، تمدن و معارف و صنايع در عصر استيلاي مغول به ترتيب فصول هفتم، هشتم و نهم جلد اول كتاب مي‌باشند. جلد دوم با عنوان تاريخ تيموري و مقدمات تشكيل دولت صفويه در بردارنده دو فصل است که عبارتند از: ظهور تيمور، وقايع ايام سلطنت تيمور، از بدو جلوس تا يورشي پنج ساله.
***
آيينهاي شفا
عليرضا ملك راه
ناشر: پژوهشكده مردم‌شناسي ـ افكار
چاپ دوم: 1388
438 صفحه
«گرچه امروزه شفا گرفتن بيماران در معابد روحاني و مذهبي بخش مهمي از سيستم شفايابي فرهنگهاي مذهبي در سراسر دنياست، ليكن ريشه‌هاي تاريخي آن بسيار قديمي و كهن است. معابد كهن، مكاني براي آيينهاي تطهير، اعتكاف و مراقبه بودند و نمونه بسيار خوبي از آن در معبد اسكولا پيوس (Asclepius) يونان رواج داشت. ص228»
مؤلف كتاب «آيينهاي شفا»، نيروي شفادهنده را مختص به مذاهب بزرگ و جاري دنيا نمي‌داند بلكه در قبايل و فرهنگهاي مختلف آسيا، آفريقا، اقيانوسيه و آمريكا، اعتقاد به شفادهنده مقدس و ارتباط آن با قدرتهاي آن جهاني را يكي از?پررنگ‌ترين?باورها?برمي‌شمارد.وي?در?كتاب آيينهاي شفا مي‌كوشد نگرشي نو به مقوله سلامت و بيماري، از منظري خارج از علم و بيولوژي و طب داشته باشد.
هدف اين اثر در پنج فصل بررسي مقوله پزشكي سلامت و بيماري از ديدگاه مردم‌شناسي است تا بتواند مختصات آيينهاي شفا و نسبت ميان جنگ، اقتصاد، سياست و فرهنگ را با بيماري بكاود و در عين حال با سه شاخه: قوم پزشكي، بوم‌پزشكي و مردم‌شناسي كاربردي مرتبط است. فصل اول كتاب با عنوان: درآمدي بر مردم‌شناسي پزشكي، به معرفي مردم‌شناسي پزشكي به عنوان حوزه‌اي جديد از مطالعات مردم‌شناسانه مي‌پردازد سپس تاريخچه‌اي از مردم‌شناسي پزشكي در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. فصل دوم با عنوان: قدرت و بيماري، مفاهيمي مانند: نابرابري و سلامت، سياست و بيماري، فرهنگ و بيماري، اتانازي، درمان، جادو، شفا را بررسي مي‌كند. فصل سوم: جنگ و بيماري نام دارد كه به ارتباط جنگ با مباحثي مانند بيماري‌هاي عفوني، آسيبهاي رواني و اجتماعي و مفهوم سلامت اختصاص يافته است. از بخش مختلف فصل آيينهاي شفا مي‌توان به ديرينه‌شناسي و گونه شناسي درد، تعريف فرهنگي مفهوم درد، شفاي مقدس، طبيعت مقدس، صدا درماني، شمنيزم، آيينهاي شمني، نقاشي برشن تداوم جادو در دنياي مدرن اشاره كرد. آخرين فصل اين اثر مردم‌شناسي پزشكي در ايران نام دارد.
منیع: مجله اطلاعات حکمت و معرفت