دسته: تاریخ تصوف

دکتر محمدعلی رنجبر – استاد بخش تاریخ دانشگاه شیراز چکیده: فرآیند گذار از تسنّن به تشیع از مهم‌ترین تحوّلات تاریخ ایران است که طی قرون هفتم تا دهم ه.ق صورت گرفت. طریقت‌های صوفیانه از جمله نعمت‌اللّهیه و صفویه، علیرغم باورهای سنّی اوّلیه، نقش مهمی در تحوّل مذهبی و گذار از تسنّن به تشیع در جامعۀ ایرانی داشتند. پژوهش حاضر مبتنی بر شیوۀ پژوهش تاریخی و با تکیه بر آثار شاه نعمت‌الله ولی، در پی یافتن نشانه‌های تشیع […]

علیرضا ذکاوتى قراگزلو از آداب صوفیّه یکى آن بوده که بعضى سالکان بر خود الزام کرده بودند سالى به حجّ بروند و سالى به غزا و غالباً به مرز طرسوس مى‌‏رفتند. بعضى هم از لحاظ آن‏که مواظب نوامیس مسلمین باشند در لشکر مى‏‌بودند و به هر حال نسبت به جنگ حساسیت و کشش داشتند و عاطفه‏‌شان به سوى جهاد گرایش داشت هم جهاد باطنى و هم جهاد ظاهرى. و نیز برخلاف آن‏که از دنیا گریزى […]

دكتر حسین ابوالحسن تنهایی مولانا شيخ سيّد حيدر بن على بن حيدر عبيد حسينى آملى، از نواده‌‏هاى حضرت على‏ بن الحسين(ع) در سال ۷۱۹ يا ۷۲۰ در خانواده‌‏اى سرشناس و شيعى در شهر آمل ديده به‏ جهان گشود. سيّد حيدر به ‏جهت تحصيل به شهرهاى قزوين، رى و اصفهان، و «با ترک همه چيز از مال دنيا كه جز خرقه‌‏اى ژنده نگه نمى‏‌دارد» به ديدار مردان حق شتافته و در دورانى «جز با صوفيان مراوده نمى‏‌كند […]

با تأکید بر متون تصوف تا قرن پنجم قمریچکیده سیمای امام علی(ع) در تألیفات صوفیه بازتاب یافته است و بر این اساس می‌توان متون تصوف را جزء منابع شناخت حضرت به شمار آورد. در این مقاله با تأکید بر چهار عامل تأثیرگذار در ذهنیت صوفیه نسبت به امام علی(ع)، کوشش شده است تا تصویر ایشان از حضرت بررسی شود. این چهار عامل عبارتند از: الف – اوصاف شخصی امام علی(ع) در روایات و احادیث مورد […]

چکيده  اين مقاله در‌ مورد سرچشمه‌های ورزش‌ زورخانه‌‌ای و باستانی ايران بحث کرده است. ظاهراً اين ورزش بـاستانی از آغاز به صورت جـدّی تـحت تأثير مسائل مذهبی و اجتماعی-اخلاقی قرار گرفته است. آيين‌ها و اديانی مانند آيين مهری و دين‌ زردشتی پيش از اسلام، بر اين ورزش باستانی تأثير گذاشته‌اند. پس از اسلام نيز جلوه‌هايی از رفتارهای اجتماعی و دينی مانند عرفان و تصوف، آيين فـتوت و مذهب تشيع در آن نمود‌ پيدا‌ کرده است. […]

معرف: علیرضا ذکاوتی قراگزلو آثار ابو عبدالرّحمن سلمی، مورّخ و راوی بزرگ صوفیه، و محدّث و مؤلف مشهور ایرانی در قرن چهارم و پنجم هجری، از جهت پژوهش در تاریخ تصوف و سیر عقاید و احوال اجتماعی اهمیّت فراوان دارد. با آنکه این آثار همواره مورد توجّه بوده و بسیار نیز به چاپ رسیده بود؛ امّا تفرّق زمانی و مکانی چاپ‌های این آثار، چنان بوده که حتّی در یک کتابخانه بزرگ هم مجموعه آنها یکجا […]

محمدابراهیم ایرج‌پور  چکیده معارف‌العارفین تذکره‌ای ارزشمند از عارفان و مشاهیر متصوفه عصر قاجار است و از آنجا که این برهه تاریخی از نظرگاه ادبی و فرهنگی کمتر طرف توجه و اقبال پژوهندگان بوده است، در مقالۀ حاضر به بازشناسی و معرفی تنها نسخه این اثر سودمند پرداخته خواهد شد.  معارف‌العارفین به قلم محمدکاظم تبریزی، ملقّب و متخلّص به «اسرار»، در شرح حال قریب به پنجاه تن از عرفای نامدار هم‌روزگار مؤلّف است که علاوه بر […]

دكتر محمودرضا اسفنديار ـ فائزه رحمان *  تثبيت مهدويّت در تصوّف (قرن دهم تا سيزدهم)  به قدرت رسيدن صفويان در سال ۹۰۶ و ايجاد نخستين حكومت شيعی مستقل در دوران پس از غيبت كبري به وسيله آنها، زمينه ساز دگرگونی‌های چندی در حيات سياسی فرهنگی فقهای اماميّه شد؛ و همين امر موجب شده است ظهور دولت صفوی، در آغاز سده دهم هجری ـ به عنوان نخستين حكومت تمام‌عيار و مستقل شيعی، در تاريخ اسلام ـ […]

دكتر محمودرضا اسفنديار ـ فائزه رحمان *  نزديكی تصوّف و تشيّع و بسط انديشه مهدويّت (نيمه دوم قرن هفتم تا قرن نهم)  اين دوره از نظر نزديكی آرا و مباحث عرفانی با تفكر و اعتقادات شيعی، از ادوار مهم تاريخ تصوف ايران به شمار می‌رود. عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری، بيشتر بر محور اعتقادات اهل تسنن استوار بود و آراء فقهی و كلامی اهل تسنن در زوايای مباحث تصوف اسلامی تأثير گذاشته […]

دكتر محمودرضا اسفنديار ـ فائزه رحمان *  چكيده  مهدويّت بيشتر به عنوان آموزه‌ای شيعی در فرهنگ اسلامی-ايرانی، نقش و جايگاه مهمی دارد. در اين مقاله، پس از مروری گذرا بر مفهوم موعودگرايی در اديان ابراهيمی، جايگاه مهدويّت در تصوف سده‌های نخستين (قرون دوم تا پنجم) را بررسی كرده‌ايم. در ادامه، مهدويّت در سده‌های ششم و هفتم (نيمه اول) تاريخ تصوف (دوره ظهور مهدويّت درتصوف) و آنگاه در قرون هفتم (نيمه دوم)، هشتم و نهم (آغاز […]