تطبيق اشعار مثنوى معنوى و كلّيات شمس با قرآن كريم

 تأليف: استاد هادى حائرى

منبع: مجله عرفان ایران- شماره 21

مثنوى تفسير قرآن كريم است. مولانا در مقام همدلى و فهم باطنى قرآن، مثنوى را تصنيف كرده است. حتّى اگر ظاهرا در ابيات مثنوى تصريحى به آيات قرآن مجيد نشده باشد، باز هم مولانا در جان خويش به قرآن توجّه داشته و متذّكر معانى و لطايفش بوده است. گرچه تفسير ظاهرى آيات قرآن مغتنم و سودمند است ولى تفسير حقيقى فقط در اين مقام انس باطنى متحقّق مى‏شود، و اگر كسى در اين مقام نباشد آنچه مى‏گويد در مرتبه ظاهر كتاب است. مفسّر مثنوى هم كسى است كه به چنين انس و همدمى با مثنوى رسيده باشد و چه‏بسا كسى از ظنّ خود يار مولانا شود ولى وى به هيچ وجه نمى‏تواند به اسرار درون مولانا راه يابد. بنابراين كسى كه در سير معنوى مولانا سلوك كند و هم زبانش گردد، او از ناگفتنى‏ها برايش مى‏گويد وگرنه مثنوى مولانا همچون قرآن مدلّ، هادى برخى و برخى را مضلّ خواهد بود.  مرحوم استاد هادى حائرى[1] از جمله نوادر دانايان ظاهر و باطن مثنوى بود كه به‏سبب احاطه در علوم ظاهرى و سير و سلوك معنوى اين مرتبه برايش پيدا شده بود و از محضر پدر بزرگوار مرحوم حاج شيخ عبداللّه‏ حائرى ملقّب به رحمت‏عليشاه ــ كه مرحوم استاد فروزانفر از مستفيضان مجالس علمى و عرفانى‏اش بود و وى را “معدن ظرافت و كان ملاحت”[2] مى‏خواند[3] ــ درس مثنوى آموخته بود. اساتيد معاصر مثنوى و ديگر كسانى كه از مجالس معنوى ايشان در روزهاى جمعه بهره برده‏اند ــ اساتيدى مثل مرحوم سيّد محمّد كاظم عصار، مرحوم استاد محمّدتقى جعفرى، مرحوم استاد محيط طباطبايى و استاد دكتر سيّد حسين نصر ــ همگى مشكلات خود را در فهم آثار مولانا از وى طلب مى‏كردند.

مرحوم استاد هادى حائرى با همه وسعت دانش و معرفت به سبب روحيّه عزلت‏گزينى و عدم تمايل به اشتهار كمتر مى‏نوشت و آنچه را هم كه نوشت منتشر نكرد. از جمله اين آثار كتاب نخبة العرفان عن آيات القرآن و تفسيرها است. سرچشمه اين كتاب ابيات مثنوى و كلّيات شمس است كه آن بزرگوار به تناسب معناى آيات در يك ماه رمضان احتمالاً حدود سال 1330 شمسى در حاشيه قرآن مجيد نوشته بود. البتّه وى در حاشيه مثنوى مورد مطالعه خود نيز گاه به تناسب معناى ابيات، آياتى از قرآن مجيد را نيز مى‏نوشت ولى مرجع اصلى اين كتاب، يادداشت‏هاى حاشيه قرآن مجيد است. اين يادداشت‏ها را يكى از ارادتمندان ايشان در زمان حيات مرحوم استاد جمع‏آورى كرده و پس از درگذشت وى آنها را تنظيم كرده و در سال 1361 خورشيدى به اتمام رساند. عنوان نخبه العرفان عن آيات القرآن و تفسيرها را نيز خود مرحوم حائرى بر آن گذارده بود.

نخبة العرفان، بجز اينكه فضل تقدّم نسبت به آثار منتشره در تطبيق ابيات مثنوى با قرآن دارد از چند جهت ديگر نيز حائز اهميّت است: يكى اينكه تنظيم و ترتيب مطالب براساس قرآن مجيد است نه مثنوى يعنى درواقع ابيات مثنوى با قرآن تطبيق داده شده است. ديگر اينكه اشعارى از كلّيات شمس نيز در اين تطبيق آورده شده است و آخر اينكه ابياتى در آن آمده كه از حيث ظاهرى انطباقى با آيات قرآن ندارد ولى معنا چنين است.

متن این کتاب را می توانید از اینجا دانلود کنید.