رد پای تاریخ در کویر فهرج
کرمان – طوفان شن در حالی هر بار پس از وقوع موجب بسته شدن راه فهرج به زاهدان می‌شود که این بار بعد از طوفان، آثار یکی از کهن‌ترین جاده‌های ایران در مجاورت فانوس کویر نمایان شد.
وجود صدها کاروانسرا در استان کرمان نشان می‌دهد که در طول تاریخ این استان یکی از مسیرهای اصلی حمل و نقل کالا در ایران‌زمین محسوب می‌شده است، طی سال‌های اخیر ماجراجوها و راه‌گشایان کویر در سفرهایشان به کویر لوت بارها آثاری از راه‌ها، چاه‌ها و بناهایی در قلب کویرِ بی‌آب و علف لوت کشف کردند که نشان می‌داد این بیابان نیز جزو مهم‌ترین راه‌های انشعابی از جادهٔ ابریشم بوده است.
آنچه بر اساس کتب تاریخی مسجل است اینکه جادهٔ موسوم به ادویه از استان کرمان می‌گذشته است و تجار هندی از این مسیر، ادویه و به‌خصوص فلفل را به کشورهای غرب هندوستان منتقل می‌کردند، این جاده پس از کرمان به سمت یزد، اصفهان و فارس منشعب می‌شده و در واقع هند و پاکستان و چابهار را به سمت مرکز ایران و درنهایت کشورهای اروپایی طی می‌کرده است.
اما آنچه طی روزهای اخیر در شهرستان فهرج روی داد یکی از شگفت‌آورترین داشته‌هایی محسوب می‌شود که در خصوص جادهٔ ادویه کشف شده است.
آنچه محققان تا به امروز از این جاده می‌دانستند مسیر جاده‌ای است که در حواشی آن کاروانسراها و بناهای متعددی احداث شده است که به‌صورت زنجیره‌ای در استان‌های شرقی به سمت مرکز کشور ادامه یافته‌اند.
هرچند طوفان شن همین دو هفته قبل موجب شد برای ساعت‌ها جادهٔ اصلی کرمان به سمت زاهدان بسته شود اما پس از فروکش کردن همین طوفان مردم محلی در اطراف بنای تاریخی موسوم به میل نادری که یکی از دیگر بناهای شگفت‌آور کویر است بقایای جاده‌ای سنگ‌فرش شده را مشاهده کردند که سر از خاک برآورده است.
جاده‌ای که محققان در بررسی‌های اولیه پی برده‌اند که بقایای جادهٔ ادویه است که در زمان پهلوی سنگ‌فرش شده است و حالا بخش‌های وسیعی از این جاده در دست بررسی قرارگرفته است.
نکتٔه قابل توجه اینکه میل نادری نیز با ۹۰۰ سال قدمت به‌عنوان فانوسی بزرگ در قلب کویر بوده است که با سیستمی مانند فانوس دریایی راه را در طوفان‌های شن برای کاروان‌ها نمایان می‌کرده است.
فرماندار فهرج در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: دلیل اصلی پیدا شدن بخش‌هایی از این جاده وزش باد شدید در منطقه و عقب راندن هزاران تن شنی بوده است که بر روی این جاده تلنبار شده بود.
قدمت جاده به دوران اشکانیان باز می گردد
غلامرضا خالقی‌نسب گفت: عرض این جاده چهار تا پنج متر و طول آن تا جایی که در بررسی اولیه دیده می‌شود ۱۰ کیلومتر است که در نهایت به میل نادری ختم می‌شود.
وی ادامه داد: هم‌اکنون کاوش‌ها بر روی این جاده آغاز شده است و طبق نظر کارشناسان به احتمال زیاد این جاده از زمان اشکانیان راه اصلی عبور و مرور کاروان‌ها بوده است و در طول زمان به دلایلی بخش‌هایی از آن سنگ‌فرش شده است.
وی به قدمت بنای میل نادری اشاره کرد و افزود: این بنا با ۹۰۰ سال قدمت، برجی بسیار بزرگ بوده است که مانند فانوس راه را به کاروان‌های گم‌شده در کویر نشان می‌داده است و هم‌اکنون در دست بازسازی است.
جادهٔ ادویه انشعابی از جادهٔ ابریشم است
حمید روحی، معاون میراث فرهنگی کرمان در گفت‌وگو با مهر در خصوص کشفیات صورت گرفته در منطقه گفت: جادهٔ ادویه یکی از انشعابات اصلی جادهٔ ابریشم است که از مرزهای شرقی به سمت کرمان و استان‌های مرکزی امتداد داشته است.
وی افزود: چندی قبل پس از اتمام وزش باد بقایای این جاده دیده شده است که هنوز به صورت فنی و دقیق نمی‌توان ابعاد و مسیر جاده را مشخص کرد چون بخش‌های زیادی از آن زیر شن است اما عرض جاده بین چهار تا پنج متر است و در خصوص شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات در دست بررسی و مطالعات اولیه در حال انجام است.
روحی گفت: نام این جاده قبلاً در کتاب‌ها آورده شده بود که به آن جاده شاهی هم گفته می‌شود که در ایران چابهار در سیستان و بلوچستان را به بم در کرمان و سایر استان‌های کشور متصل می‌کرده است.
وی ادامه داد: جاده در این بخش سنگ‌فرش شده است و سنگ‌ها به صورت خشک بر روی جاده کوبیده شده‌اند و از این جاده به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های اصلی جادهٔ ابریشم یاد می‌شود که باید به صورت دقیق مورد مطالعه قرار گیرد.
روحی ادامه داد: بسیاری از راه‌های استان کرمان مانند جادهٔ کرمان به یزد، کرمان به راور و کرمان به سیرجان بر روی جاده‌های قدیمی احداث شده‌اند و هم‌اکنون هم در مجاورت جاده‌های فعلی شاهد وجود بناهای قدیمی ازجمله آب‌انبارها، کاروانسراها و بناها و قلعه‌های متعدد هستیم و به همین دلیل هم طرحی در راستای شناسایی و مطالعه و ثبت ملی این جاده‌ها در دست اقدام داریم.
وی جادهٔ کشف شده را دارای اهمیت بسیار بالا در این طرح دانست و افزود: در واقع این جاده از کهن‌ترین راه‌های کشف‌شده در استان کرمان است که باید مطالعهٔ بیشتری روی آن انجام شود.
وی مجاورت این جاده با میل نادری را دارای اهمیت دانست و افزود: میل نادری بنایی بسیار مرتفع و شاخص در استان کرمان است که در حقیقت نقش راهنما در کویر را بر عهده داشته است و مجاورت جادهٔ ادویه در کنار این بنا نشان می‌دهد عناصر مختلف ساخته‌شده در کویر نقش زنجیره‌ای برای حمل و نقل به‌خصوص از مرزهای شرقی به سمت غرب داشته‌اند.
کویر داشته‌های طبیعی و تاریخی بسیار در خود پنهان کرده است
با توجه به ثبت جهانی کویر و داشته‌های آن در یونسکو که حدود ۱۵ روز قبل انجام شد محمد جهانشاهی، مسئول پایگاه ثبت جهانی کویر لوت نیز در گفت‌وگو با مهر اظهار داشت: باید به این نکته اشاره کنیم که جادهٔ کشف‌شده جزئی از جادهٔ ابریشم نیست و اما در کتاب‌های تاریخی به جاده‌ای اشاره شده است که تاجران هندی در گذشته برای انتقال ادویه به کشورهای دیگر از آن استفاده می‌کردند و طبق نوشته‌هایی که در دست داریم این جاده از بخش‌های گسترده‌ای از استان کرمان می‌گذشته است و تاجران هندی از آن استفاده می‌کردند و از آن می‌توان به‌عنوان یکی از انشعابات جادهٔ ابریشم نام برد.
وی افزود: در ابتدا باید طرح‌های مطالعاتی جاده را انجام دهیم و در نهایت به سمت ثبت ملی پیش برویم و این بنا حتی قابلیت ثبت جهانی نیز دارد هر چند که می‌توان این جاده را هم برای پیوست به پروندهٔ جهانی کویر لوت نیز پیشنهاد دهیم.
مسئول پایگاه ثبت جهانی کویر لوت ادامه داد: در کنار این جاده کاروانسراها و میل نادری هم وجود دارد که کاربردهایی چون اسکان و امنیت و راهنمایی را برای کاروان‌ها داشته‌اند و این مجموعه با کشف این جادهٔ کهن کامل می‌شود.
استان کرمان یکی از کهن‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود که با وجود کاوش‌ها و کشفیات متعددی که در استان کرمان انجام شده است اما همچنان گنج‌های سربه‌مهر فراوانی در استان وجود دارد که به مرور زمان چهرهٔ خود را نمایان می‌کنند و توجه و مطالعه بر روی این داشته‌های تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار است.
با این وجود متأسفانه بسیاری از کشفیات و محوطه‌های تاریخی که در استان وجود دارد بعد از مطالعات اولیه به حال خود رها می‌شوند که با توجه به اهمیتی که جاده و ارتباطات در تاریخ داشته است امیدواریم مبحث مطالعه بر روی این جادهٔ ادویه با جدیت انجام شود.
اسما محمودی
منبع: خبرگزاری مهر