استخاره

estekhare omاگر کسی ادعا کرد که سهم «استخاره» در تاریخ معاصر و سرنوشت ایران، بیش از همۀ احزاب و جریان‌های سیاسی و جان‌فشانی نخبگان است، پر بی‌راه نگفته است. در میان اسناد تاریخی، کتابچه‌ای است که نمونه‌ای کوچک از این تأثیرگذاری شگفت‌انگیز را نشان می‌دهد. این کتابچه در شمارۀ ۷ و ۸ مجلۀ یادگار (فروردین و اردیبهشت سال ۱۳۲۸ش)، با عنوان «ورقی از تاریخ مشروطه، چند استخاره از محمدعلی‌شاه با جواب‌های آنها»، به همت و تصحیح مرحوم استاد احمد توکلی چاپ شده است. کتابچۀ مذکور، حاوی استخاره‌های محمدعلی‌شاه قاجار از آیت‌الله حاج سید ابوطالب موسوی زنجانی است. درخواست‌ها به خط و امضا یا مُهر شاه است و جواب‌ها به خط میرزا ابوطالب. بيشتر این استخاره‌ها و جواب آنها، به نحوی در سرنوشت ایران و نهضت مشروطه اثرگذار بوده‌اند و تأثیرگذاری برخی در حد مهم‌ترین و حیاتی‌ترین تصمیمات کشوری است. بسیاری از فرمان‌های محمدعلی‌ شاه در دوران نهضت مشروطه، در واقع عمل به همين استخاره‌ها بوده است. عنوان استخاره‌ها به این شرح است:

ــ استخاره برای ادامهٔ پادشاهی
ــ استخاره برای استعفا از سلطنت
ــ استخاره برای استعفا از سلطنت و جانشین کردن فرزندش سلطان احمد
ــ استخاره برای عزل چهار وزیر کابینه
ــ استخاره برای عزل حسن‌پاشاخان امیر جنگ
ــ استخاره برای خروج از شهر و رفتن به باغ‌شاه
ــ استخاره برای دستگیری ملک‌المتکلمین، بهاء‌الواعظین و میرزا جهانگیرخان
ــ استخاره برای سپردن قصر به چند زن
ــ استخاره برای به توپ بستن مجلس
ــ استخاره برای تبعید سید عبدالله و سید محمد
ــ استخاره برای تغییر وزیر علوم میرزا حسن خان مشیرالدوله
ــ استخاره برای تغییر وزیر تجارت میرزا حسین خان مؤتمن‌ الملک
ــ استخاره برای تغییر وزیر جنگ میرزا حسن خان مستوفی‌الممالک
ــ استخاره برای وزارت کامران‌میرزا نایب السلطنه
ــ استخاره برای تبعید ثقةالاسلام از تبریز
ــ استخاره برای مراجعت سید عبدالله به ایران و ماندن تحت‌الحفظ در کرمانشاه
ــ استخاره برای ختنۀ سلطان احمد در هفدهم ربیع الاول