فقه پويا – صدرا صدوقي

خاستگاه جاودانگي احكام اسلا‌مي را از جمله بايد در عناصر و عواملي جويا شد كه در چگونگي ارتباط انسان با خداوند متعال كه منشا و هدف ارتباط انسان با خود، انسان با طبيعت، انسان با جامعه و انسان با خداوند تعالي لحاظ شده است.
خاستگاه جاودانگي احكام اسلا‌مي را از جمله بايد در عناصر و عواملي جويا شد كه در چگونگي ارتباط انسان با خداوند متعال كه منشا و هدف ارتباط انسان با خود، انسان با طبيعت، انسان با جامعه و انسان با خداوند تعالي لحاظ شده است. مجموع اين عناصر، حركت انسان و جامعه را حركتي طبيعي و هماهنگ با فطرت توحيد، خواست‌ها، آرمان‌هاي اسلا‌مي انساني و كمال جامعه مي‌سازد. رمز دوام و بقاي كليت تشريع اسلا‌مي نيز هماهنگي با نياز‌هايي است كه انسان در دستيابي به هدف اصلي آفرينش خود چاره‌اي جز برآوردن آنها ندارد.
ا‌ز آنجا كه هدف از آفرينش انسان پرستش خداوند به معناي عام آن معرفي مي‌شود < و ما خلقت الجن و الا‌نس الا‌ ليعبدون> و ذات اقدس خداوند بر اساس <و ان الي ربك المنتهي>، به عنوان نهايت و غايتي مطلق كه سرانجام همه چيز، از جمله انسان و اعمال اوست، آنچه ضامن بقاي ايمان و صعود آن به پيشگاه خداوند است <عمل صالح> مي‌باشد، چنانكه فرموده‌اند <اليه يصعد الكم الطيب و العمل الصالح يرفعه> و فقهاي ما به عنوان <امناي پيامبر<ص>> هدايتگر انسان و جامعه به <عمل صالح>اند و اين خود، به خوبي جايگاه والا‌ي فقها و ضرورت برخورداري جامعه از آنان و دسترسي به احكام و فتاواي فقهي را آشكار مي‌سازد. ‌ و اينچنين است كه مسووليت شرعي و عقلي مردم ايجاب مي‌كند حقايق و فرائض و همه احكام ديني خود را از <اهل ذكر> فراگيرند و در پيشامد‌هاي روزگار به سراغ فقها كه كارشناسان متعهدند، بروند.

و آنان هستند كه در مقابل هر موضوعي با دوبال فقاهت و تقواي برگرفته شده از حوزه‌هاي علميه، پاسخگوي نياز‌هاي موجود مي‌باشند و اينچنين است كه فتح باب اجتهاد در شيعه به عنوان سرمايه‌اي بس بزرگ، همواره اين امكان را فراهم مي‌آورد كه <فقه> در چارچوب <تفريع> و نيز بازشناسي موضوعات، از يكسو پاسخگوي نيازهاي <حادث> باشد و از سويي ديگر عنصر واقع‌نگري در تطبيق احكام بر موضوعات و فروع بر اصول، حفظ شود. ‌ چنانكه در احاديثي تاكيد شده است كه شريعت اسلا‌مي، همه مسائل و نياز‌هاي انساني را پاسخگو مي‌باشد و مهم‌ترين امور اجتماعي و جهاني تا ريزترين وقايع زندگي و به تعبير امام معصوم(ع< )حتي‌الا‌رش في‌الخدش>، همه و همه بيان شده است. ‌

فقهاي شيعه كه علا‌مه حلي(ره) با تعبير<عليهم‌‌السلا‌م.> از آنان ياد مي‌كند، در طول تاريخ فقه اسلا‌مي، با تاكيد بر كتاب الهي و ثقل بي‌بديل <عترت- عليهم‌‌السلا‌م، و با برخورداري از گشايش باب اجتهاد در چارچوب اصول و مشخصه‌هاي فقاهت شيعي و به تعبير امام راحل <اجتهاد جواهري>، همواره هدايتگر مردم به وظايف و احكام ديني و پاسخگوي پرسش‌ها و نياز‌هاي آنان بوده‌اند و بدينگونه بزرگ‌ترين و ارزنده‌ترين خدمت را به بقا و گسترش اسلا‌م و حيات مادي و معنوي مردم نموده‌اند. ‌ فقط نگاه اجمالي به صد‌ها كتاب و هزاران رساله فقهي كه با وجود محدوديت‌هاي بسيار، به نگارش آورده‌اند و امروزه بزرگ‌ترين سرمايه علمي و فرهنگي ما به شمار مي‌رود، گوياي اين حقيقت بزرگ است. تنها <قواعد> علا‌مه حلي شصت هزار فرع و قانون و مساله كلي را در خود جاي داده است. ‌ سنت حسنه‌گردآوري مجموعه پرسش‌ها و پاسخ‌هاي شرعي اين امكان را هم براي علا‌قه‌مندان كنوني فراهم ‌مي‌آورد كه بسياري از پاسخ‌هاي خود را بيابند و هم براي علما و فقهاي آينده كه مراجعه به فتاوا و اقوال گذشته> براي آنان راهگشاست و اين خود برگرفته از رهنمود امام صادق(ع) است كه به مفضل بن عمر فرمودند <اكتب و بث علمك في‌اخوانك> ‌

كتابي كه به آن پرداخته‌ايم، بخشي از مجموعه استفتائاتي است كه طي سال‌ها، از محضر فقيه ارجمند، حضرت آيت‌الله العظمي صانعي، از طرف قشر‌هاي مختلف صورت گرفته است و ايشان به پاسخ آنها گفته‌اند. ‌

اين مرجع عاليقدر از شاگردان برجسته امام راحل(ره) هستند، علا‌وه بر اندوخته‌هاي علمي و فقهي گسترده در محضر امام(ره) در حوزه بحث و تدريس خويش، عنايت ويژه‌اي به ديدگاه‌هاي جامع و فقه استوار آن يگانه روزگار دارند و در حقيت مجموعه سه جلدي حاضر توسط چندتن از شاگردان ايشان، از ميان هزاران استفتاء گزينش و به ترتيب توضيح المسائل تدوين شده است. آيت‌الله العظمي صانعي به شيوه معمول خويش و به تناسب، در بسياري موارد به اجمال به ادله مورد نظر نيز اشاره نموده‌اند كه مي‌تواند راهگشاي پرسش‌هاي علمي علا‌قه‌مندان نيز باشد. چنانكه ذكر تاريخ پاسخ‌ها كه براي اولين بار در گردآوري مجموعه‌هاي استفتاء صورت گرفته است، مي‌تواند در آينده براي علا‌قه‌مندان به تاثير دو عامل زمان و مكان در فقه راهگشا باشد.

منبع : روزنا – وب سایت اطلاع رسانی اعتماد ملی