این سومین کتاب است که نویسنده درباره‏ی عرفان و تصوف زیر عنوان جلوه‏های عرفان و چهره‏های عرفان چاپ‏میکند. بعضی مطالب آن با مباحص دو کتاب سابق همسانی دارد ولیکن با اضافات و فرقهای بسیار، بعضی دیگر نیزیکسره تازه است و در آن کتابها از این مباحث سخنی به میان نیامده است همچون تاثر عرفان از مذهب اشعری،حلول، اتحا د و وحدت، و حکمت مسکوت عنها و حکمت مسوول عنها، و همین طور زندگانی و اندیشه‏های بعضی‏از عارفان همچون مالک دینار، ابوسعید خراز و ابوالحسن نوری و دیگران.

از کارهایی که مسلمانان و به ویژه ایرانیان کرده‏اند، شاید تنها چیز تازه و در خور هدیه که ساخته‏اند، همین درون بینی وعرفان و تصوف است که در سطح جهانی قابل عرضه کردن است. اگر روزی هر یک از کشورهای دنیا بخواهد چیزتازه‏یی را که پدید آورده و به جهانیان هدیه کرده است نشان بدهد. مصر ریاضیات واهرام خود، فنیقیه و بابل قانون‏خود، یونان علم و حکمت خود، جزیرة العرب اسلام خود، فرانسه حقوق و ادبیات خود، آلمان موسیقی و فلسفه وصنعت خود، روسه رمان خود، انگلیس دانش و باریک بینی و سیایت خود، و ایتالیا نقاشی و اپرای خود را عرضه‏کنند، ما نیز تنها چیزی را که به عنوان امری بدیع می‏توانیم عرضه کرد، همین جنبه‏های لطیف و انسانی عرفان وتصوف ایرانی – اسلامی است

نویسنده : على اصغر حلبى
ناشر : قطره – تهران
چاپ اول، ۱۳۸۳ شمسى

مقدمه

1. این سومین کتابی است که این ضعیف درباره‏ی عرفان و تصوف زیر عنوان جلوه‏های عرفان و چهره‏ها عارفان منتشرمی‏کند. چندین فصل آن قبلاً در کتاب شناخت عرفان و عارفان ایرانی، و نیز مبانی عرفان و احوال عارفان به چاپ‏رسیده، ولیکن در ایضاح و روشن ساختن مطالب آن‏ها بسیار کوشیده‏ام و گاهی به اندازه‏یی مطلب جدید بر آن‏هاافزوده‏ام که می‏توانم گفت آن فصول بحث‏های تازه‏یی شده است، و نیز چندین فصل جدید و لازم در این کتاب آمده‏که اصلاً در دو کتاب اول نیست: از قبیل تأثر عرفان از مذهب اشعری، حلول، اتحاد، و وحدت، جبرگرایی در عرفان،شریعت و طریقت و حقیقت، حکمت مسؤول عنها و حکمت مسکوت عنها و جز اینها، در بخش اول. در بخش دوم‏نیز چهره هایی از عارفان را آورده‏ام که بعضی از آنها مانند ابراهیم ادهم، جنید بغدادی نهاوندی، حسین منصور حلاج،
ابوسعید ابی الخیر، و… قبلاً چاپ شده ولیکن در آن‏ها نیز مطالب خواندنی بسیاری افزوده‏ام. اما عارفانی را نیز درکتاب یاد کرده‏ام که با وجود کمال اهمیت معمولا به آن‏ها و اندیشه‏های عارفانه‏ی آن‏ها کمتر پرداخته می‏شود:همچونم مالک دینار بصری، سفیان ثوری، ابوسعید خراز، ابوالحسین نوری و دیگران.
2. چه در مباحثی که قبلا چاپ شده و چه در مباحث جدید، هدف از نگارش این بوده است که اولا به ساده کردن‏مطالب بکوشم و از ابهامات موجود بکاهم تا هم دانشجویان عزیز بتوانند از آنها به راحتی استفاده کنند و هم خواص اواهل اصطلاح را تا آن‏جا که در توان این ضعیف است و بضاعت مزجاتم اجازه می‏دهد راضی سازد. ثانیاً کوشیده‏ام‏مطالب سودمند و عملی و معانی لطیف و انسان ساز تصوف و عرفان را هر چه بیشتر یاد کنم تا معلوم شود که بر خلاف‏اعتقاد بعضی بی خبران و یا مغرضان، همه‏ی عرفان و تصوف کهنه و تنبل ساز و دور انداختنی نیست، بلکه درآن‏لطایف و ظرایف و معانی کم نظیری وجود دارد که بسیاری از اقوام عالم فاقد آن هستند. و اگر ما روزی بخواهیم این‏میراث عظیم هزار ساله را به کناری بگذاریم آیا چیزی داریم یا می‏توانیم دست و پا بکنیم و جایگزین این معانی بکنیم‏یا نه؟ چه به قول مولوی بلخی:
تا نبیند طفلکی که سیب هست او پیاز گنده را ندهد ز دست
3. بر آن سرم که اگر روزگار امان بدهد کتابی منتشر سازم به نام تایخ تصوف و عرفان، که شمال چهار بخش مبانی عرفان‏و اصطلاحات عرفانی، و احوال عارفان و مکاتب عرفانی است، که آن البته مبسوطتر از این سه کتاب خواهد بود، و درحد توان در آن‏جا از بیان همه‏ی بایسته‏های این رشته تن نخوام زد، و اکنون مواد این کار را کم وبیش فراهم ساخته‏ام وبه زودی اگر خدا عنایت کند آن را جامه‏ی عمل خواهم پوشانید در این خیالم ار بدهد عمر مهلتم. و خلاصه به قول‏شیخ:
گر بماندیم زنده بر دوزیم جامه‏یی کز فراق چاک شده‏
ور نماندیم عذر ما بپذیر ای بسا آرزو که خاک شده
عجالةً از دوستان نشر قطره و به ویژه آقای مهندس بهرام فیاضی و عزیزان دیگر از جمله جناب آقای صادق نژادسپاسگزارم که به نشر این کتاب همت کردند.
على اصغر حلبى
قهرست کتاب :
• تصوف چیست؟
• صوفیان کیستند؟
• ریشه‏ی صوفیگی
• جنبه‏های نظری و عملی عرفان و تصوف‏
• صوفیان همه صافی بوده‏اند؟
• آیا صوفیگری مخدر است یا مشوق؟
• آیا صوفیگری پندار است؟
• چرا صوفیان علم را حجاب می‏شمارند؟
• نفوذ صوفیان در فرمانروایان‏
• سماع‏
• مقامات و احوال‏
• محبت و عشق‏
• خانقاه و رباط
• تاثر عرفان از مذهب اشعری
• حلول، اتحاد، و وحدت‏
• جبرگرایی در عرفان
• شریعت، طریقت و حقیقت‏
• حکمت مسوول عنها (پرسیدنی)
• چهره‏های عارفان‏
• ابراهیم ادهم بلخی
• مالک دینار بصری
• سفیان ثوری‏
• رابعه‏ی عدویه‏
• ابویزیر بسطامی‏
• ابوسعید خراز
• ابوالحسین نوری
• جنید نهاوندی بغدادی‏
• حسین منصور حلاج‏
• ابوالحسن خرقانی‏
• ابوسعید ابی الخیر
• شیخ فریدالدین عطار نیشابوری‏
• محی الدین ابن عربی‏
• عزیز الدین نسفی‏
• شیخ صفی الدین اردبیلی‏
• عبدالرحمن جامی