وقتی که محمدرضا باهنر، در مقام نماینده مجلس، اعتراف کرد که صادرات نفت به کمتر از 900 هزار بشکه در روز رسیده، دیگران تکذیب کردند که او دروغ می‎گوید و صادرات نفتی ادامه دارد. اما حالا وزیر اقتصاد می‎گوید: “پنجاه درصد درآمدهای نفتی ایران تحقق نیافته است.” این یعنی زنگ خطر برای اقتصادی که هر چه دارد از نفت است. برای همین، نظامیان این بار بیشتر حرف می‎زنند و میدان اقتصاد را به «خاکریزهای جنگی» تشبیه می‎کنند و می‎خواهند سنگر به سنگر جلو بروند.
اما آنچه که در نگاه مقام‌های ایرانی، غلبه بر تحریم‌ها و پیروزی در جنگ اقتصادی شمرده می‎شود ، راهکار کهنه و آزموده شده نفت در برابر کالا است. ایران که در محاصره تحریم‌های نفتی و بانکی برای فروش اصلیترین منبع درآمدی خود با موانع بسیاری روبرو است، برای مشتریان خود یک پیشنهاد مشخص دارد؛ نفت تحویل بگیرید و کالا تحویل بدهید.

پروژه مشترک ایران و ترکیه برای دور زدن تحریم‌ها
مهرماه امسال بود که نمایندگان مجلس از طرحی خبر دادند که بر اساس آن، دولت از معامله تهاتری نفت در برابر کالا منع می‌شد. نمایندگان مجلس چند ماه پس از آنکه رسانه‌های بین المللی از معامله تهاتری نفت در برابر کالا خبر دادند، در تذکری به وزیر نفت، این قدام را مغایر قانون اساسی دانستند و وعده دادند که طرحی را برای جلوگیری از این اقدام دولت، تصویب می‌کنند. 
حالا نه تنها آن طرح به تصویب نرسیده بلکه رسانه‌های منطقه‌ای از پیشنهاد مقام‌های اقتصادی ایران برای معامله نفت در برابر کالا خبر می‌دهند. روزنامه «تودی زمان» ترکیه در گزارشی که به تازگی منتشر کرده از پیشنهاد ایران به ترکیه برای تاسیس یک شرکت مشترک به منظور تها‌تر نفت و کالا بین دو کشور خبر داده است. 
به گزارش تودی زمان، یحیی آل اسحاق و حمید صافدل معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در دیدار با وزیر اقتصاد ترکیه، به او پیشنهاد کرده‌اند که یک شرکت داد و ستد مشترک میان دو کشور تاسیس شود تا ایران برای دریافت مطالبات نفت و گاز خود از ترکیه به مشکل برخورد نکند. 
پس از آنکه دولت امریکا و اتحادیه اروپا تحریم‌های سخت گیرانه علیه ایران را به اجرا گذاشتند، ترکیه اعلام کرد که مطالبات نفتی ایران را تنها با لیر پرداخت می‌کند. پس از آن رسانه‌های ترکیه از افزایش صادرات طلای ترکیه به ایران خبر دادند و مدعی شدند که ترکیه بهای گاز وارداتی از ایران را با طلا پرداخت می‌کند. 
این خبر واکنش مقام‌های دولتی و نمایندگان مجلس را به دنبال داشت. سرانجام پس از آنکه امریکا معامله طلا با ایران را نیز مشمول تحریم‌ها قرار داد، مقام‌های دولتی در ترکیه اعلام کردند که از معامله طلا در برابر گاز با ایران خودداری خواهند کرد. 
حال مسوولان ایرانی در حالی که دور تازه‌ای از تحریم‌ها به اجرا درآمده، به دنبال یافتن راهکاری برای دور زدن تحریم‌ها هستند و آن گونه که پیداست راهکاری به غیر از معامله تهاتری و تاسیس یک شرکت ایرانی – ترکیه‌ای نیافته‌اند.

چای، گندم و برنج با طعم نفت
پس از آنکه گزارش‌های گمرک نشان داد که وارادت گندم و ذرت دامی به ایران در مقایسه با سال گذشته افزایش چشمگیری داشته، خبر رسید که ایران پس از آنکه نتوانسته است مطالبات نفتی خود از هند را دریافت کند، خرید گندم و برنج را جایگزین آن کرده است. 
«کابل پرس» به نقل از بازرگانان هندی از افزایش صادرات برنج، گندم، طلا و فولاد به ایران خبر داده است. هندوستان همچنین به تعداد کمی از نهادهای مالی ایران مجوز باز کردن حساب به روپیه در این کشور آسیای جنوبی اعطا کرد تا محدودیت‌های بانکی آمریکا را دور بزنند. کابل پرس به نقل از منابع آگاه گزارش کرده است که بهای کالاهای فروخته شده به ایران از این حساب‌ها برداشت می‌شود. 
خبرگزاری مهر هم در تابستان امسال از سفر هیاتی از بازرگانان و مسوولان دولتی کره جنوبی به ایران خبر داد و اعلام کرد که مسوولان ایران و کره راهکار تازه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها یافته‌اند. آن گونه که مهر گزارش داده است؛ واردات لوازم خانگی در مقابل صادرات نفت، راهکار دو کشور برای تداوم معامله نفتی است. 
همچنین وزیر تجارت اندونزی هم تمایل کشورش برای تها‌تر کالا در برابر نفت و گاز به ایران را اعلام کرده است. او پیش از این گفته بود که چنین پیشنهادی از سوی ایران ارائه نشده است اما اندونزی حاضر است که در ازای نفت و گاز خریداری شده، کالا به ایران بدهد. روزنامه آرمان نیز از تها‌تر چای در برابر نفت سریلانکا و ایران پرده برداشت. چین نیز از دیگر مشتریان نفتی ایران به شمار می‌آید که بخش زیادی از مطالبات نفتی ایران را با صادرات کالا تامین می‌کند. 
مقامات دولتی این کشور اعلام کرده‌اند که حاضرند بهای نفت خریداری شده را با صادرات خدمات عمرانی بپردازند. در یک سال گذشته واگذاری پروژه‌های عمرانی به پیمانکاران چینی افزایش یافته است. مقام‌های دولتی ایران در دیدار با بازرگانان چینی که به ایران سفر کرده بودند، خواستار آن شدند که علاوه بر کمیت به کیفیت کالاهای صادراتی به ایران نیز توجه کنند. 
در همین رابطه وزیر نفت ایران بهار امسال اجازه نامه تها‌تر محصولات پتروشیمی در برابر کالاهای اساسی را صادر کرده است. پیش از این نمایندگان مجلس اعلام کرده بودند که دولت تنها می‌تواند سی درصد از محصولات پتروشیمی را به صورت تهاتری صادر کند.

ارزان فروشی نفت
مشکل صادرات نفت ایران تنها تها‌تر از سر ناچاری نیست. مشتریان باقی مانده نفت ایران علاوه بر اینکه در برابر نفت خریداری شده، کالا تحویل می‌دهند، خواستار تخفیف در قیمت نفت نیز هستند. چین نخستین مشتری نفتی ایران بود که اعلام کرد حاضر نیست به قیمت بازار جهانی انرژی از ایران نفت بخرد. اگر چه مقام‌های ایرانی هر گونه تخفیف در قیمت نفت صادراتی را تکذیب کردند، اما سرانجام معاون وزیر نفت پذیرفت که ایران برای حفظ بازار نفت خود، ممکن است که در هر بشکه یک تا یک و نیم دلار به مشتریان تخفیف بدهد. 
هند هم به تازگی اعلام کرده است که تنها در شرایطی حاضر به معامله نفتی است که ایران قیمت نفت را کاهش بدهد. «رویترز» به نقل از یک مقام هندی که نامش را افشاء نکرده، گزارش کرده است: هند در نظر دارد خرید نفت از ایران را دوباره ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش دهد و اگر ایران تخفیف‌هایی در قیمت نفت صادراتی خود به هند ارائه نکند، میزان کاهش خرید نفت از ایران کشور بیشتر هم خواهد شد. 
در همین حال روزنامه «اکسپرس تریبون» پاکستان هم از پیشنهاد فروش نفت ایران به پاکستان با مهلت طولانی پرداخت خبر داده است. بر اساس این گزارش، مقام‌های ایرانی در دیدار با عاصم حسین، مشاور نخست وزیر پاکستان پیشنهاد صادرات ۱۰۰ هزار بشکه نفت با مهلت طولانی پرداخت را ارائه کرده‌اند.

– جرس؛ حمید مافی