فریدون خاوند
- رادیوفردا: گزارش امسال «آنکتاد» مثل هر سال به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان اختصاص دارد. پیش از پرداختن به محتوای این گزارش، چه تفاوتی وجود دارد بین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و انواع دیگر سرمایه‌گذاری؟
فریدون خاوند: گزارش سالانه سازمان تجارت و توسعه ملل متحد، آنکتاد، معتبر‌ترین منبع بین‌المللی درباره سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان است. بین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و سرمایه‌گذاری خارجی در بورس (پورتفولیو) تفاوت‌های زیادی هست.
هدف عمده از سرمایه‌گذاری در بورس بهره بردن از سود سهام و، مهم‌تر از آن، امید بستن به افزایش قیمت سهام است. یک سرمایه‌گذار آلمانی امروز در بورس‌های مسکو، سائوپائولو یا مکزیکوسیتی سهم می‌خرد، و فردا یا یک هفته دیگر، در صورت بالا رفتن قیمت سهام یا ترس از سقوط آن، سهام‌هایش را می‌فروشد تا در جای دیگری سرمایه‌گذاری کند.
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تابع شرایط کاملا متفاوتی است. وقتی سامسونگ کره‌ای یا پژوی فرانسوی در کشوری سرمایه‌گذاری می‌کند، سرمایه او در ایجاد یک واحد تولیدی جدید یا توسعه یک واحد تولیدی قدیمی به کار می‌افتد. در سرمایه‌گذاری مستقیم، سرمایه‌گذار خارجی به گونه‌ای موثر در تامین سرمایه و تکنولوژی و اداره یک واحد تولیدی شرکت می‌کند، خطر‌ها را می‌پذیرد و طبعا در منافع هم، به صورت درازمدت، سهیم می‌شود. برای کشور‌ها، و به ویژه کشورهای در حال توسعه، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اهمیت فراوان دارد.
- در آخرین گزارش «آنکتاد»، درباره سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، چه نکاتی بیش از همه جلب توجه می‌کند؟
بر پایه این گزارش، ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان در سال ۲۰۱۰ به هزار و دویست و چهل و چهار میلیارد دلار رسید که کمی بیشتر از سال ماقبل آن است.
نکته بسیار مهم در گزارش امسال «آنکتاد» این که برای اولین بار حدود نیمی از کل سرمایه‌گذاری سالانه به کشورهای در حال توسعه اختصاص یافته و این نشان‌دهنده جایگاه سال به سال مهم‌تر این کشور‌ها در فرایند سرمایه‌گذاری خارجی در جهان است.
نکته دیگری که در این گزارش جلب توجه می‌کند، سهم روزافزون کشورهای در حال توسعه در صدور سرمایه است. به بیان دیگر، این کشور‌ها هم پذیرای سرمایه‌های خارجی‌اند و هم خود به عنوان بازیگران تازه صحنه جهانی، سرمایه و تکنولوژی به خارج از مرز‌های خود صادر می‌کنند. در واقع شرکت‌های چندملیتی چینی، برزیلی و هندی و غیره بیش از بیش در دیگر کشور‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۱ «آنکتاد»، آمریکا در سال ۲۰۱۰، مثل سال‌های گذشته، مهم‌ترین کشور جذب‌کننده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان بوده است. چین و انگلستان رتبه‌های دوم و سوم را دارند.
- ایران، بر پایه آمار انتشار یافته در این گزارش «آنکتاد»، از لحاظ جذب سرمایه مستقیم خارجی در چه وضعیتی است؟
گزارش «آنکتاد» می‌گوید که ایران، در سال ۲۰۱۰، سه میلیارد و ششصد میلیون دلار سرمایه مستقیم جذب کرده، که ششصد میلیون دلار بیشتر از سال ۲۰۰۹ است.
با توجه به وضعیت اقتصادی داخلی ایران و تحریم‌های بین‌المللی که بر این کشور سنگینی می‌کند، افزایش حجم سرمایه‌گذاری خارجی در جمهوری اسلامی عجیب به نظر می‌رسد. البته منبع این سرمایه‌گذاری و چگونگی توزیع آن میان بخش‌های گوناگون، در گزارش «آنکتاد» مشخص نیست، ولی رقم منتشر شده از سوی این سازمان، اگر به صورت مطلق در نظر گرفته شود، نشان می‌دهد که افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور در سال ۲۰۰۹، در سال ۲۰۱۰ هم تکرار شده است.
با این حال، به رغم این افزایش، حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران در مقایسه با کشورهای مشابه، همچنان در سطح بسیار ضعیفی است.
- ایران، از لحاظ سرمایه‌گذاری خارجی، در مقایسه با کشورهای منطقه چه موقعیتی دارد؟
همان طور که گفته شد، بر اساس گزارش سازمان «آنکتاد» ایران در سال گذشته سه میلیارد و ششصد میلیون دلار سرمایه خارجی جذب کرده، حال آن که عربستان سعودی، طی همان سال، به بیست و هشت میلیارد دلار، ترکیه به ۹ میلیارد دلار، و حتی لبنان با جمعیت و امکاناتی بسیار کمتر، به پنج میلیارد دلار سرمایه مستقیم خارجی دست پیدا کرده است.
اگر سرمایه‌گذاری خارجی سال به سال را کنار بگذاریم و ارزش کل سرمایه‌گذاری‌های خارجی را، که از ابتدا تا امروز در ایران و کشورهای منطقه جمع شده، در نظر بگیریم، ضعف شدید ایران در این زمینه بیشتر آشکار می‌شود.
آمار «آنکتاد» نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۰ ارزش کل سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به بیست و هفت میلیارد دلار رسیده است. در مقام مقایسه بد نیست بدانیم که ارزش کل سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان سعودی صد و هفتاد میلیارد دلار است (بیش از شش برابر ایران). همان شاخص در ترکیه صد و هشتاد و یک میلیارد دلار (نزدیک به هفت برابر ایران) و حتی در قطر نهصد هزار نفری، بیش از سی و یک میلیارد دلار است.