ظاهراً حاکمیت حتی از چند صدائی در عبادات الهی هم نگران است و بقاء خود را، به اشتباه، در تک صدائی می داند. در صورتی که من به صراحت اعلام می کنم و تاریخ هم در آینده این را به اثبات خواهد رساند که بقاء نظام اسلامی به بقاء اسلام است، یعنی مردم با علاقه و حساسیت ویژه به اسلام ایمان داشته باشند، و بقاء اسلام هم به بقاء قرآن است و بقاء قرآن هم منوط به فهم عمیق مردم از این کتاب است. در غیر این صورت از تک صدائی خسران دنیا و آخرت خواهند دید

ابراهیم یزدی و هاشم صباغیان و جمعی از اعضای نهضت آزادی ایران، روز جمعه نهم مهر ماه در حالی بازداشت شدند که قصد داشتند تا نماز جمعه را بنا بر سنت دیرینه ای که علامه غروی از پنجاه سال پیش پایه نهاده بود به امامت سیدعلی اصغر غروی به جای آورند. نماز جمعه با یورش لباس شخصی هایی که هیچ مدرک شناسایی ارائه ندادند و تنها خود را ماموران امنیتی معرفی کردند نا تمام ماند و نمازگزارن به بازداشتگاه برده شدند. دکتر غروی ، مهندس صباغیان و دیگر اعضای بازداشتی آزاد شدند اما دکتر ابراهیم یزدی ، دبیرکل نهضت علارغم کهولت سن و بیماری همچنان در زندان است. با دکتر غروی درباره روز بازداشت و اتفاقات پس از آن صحبت کردیم و از ایشان پرسیدیم چرا نظام تا این اندازه نسبت به ادای نماز جمعه به گونه غیر حکومتی حساس است.

گفتگوی ندای سبز آزادی با دکتر غروی به شرح ذیل است:

دکتر سید علی اصغر غروی متولد سال 1325 است و دکترای فلسفه اسلامی اش را پیش از انقلاب از دانشگاه سن ژوزف بیروت اخذ کرده است . این اسلام شناس سابقه مبارزاتی دیرینه ای علیه رژیم پهلوی را در کارنامه دارد . اما در دوران پس از انقلاب نیز 4 بار راهی زندان میشود. دکتر غروی از سال 80 جلسات تفسیر قرآن را برپا و در کنارش و به رسم علامه فقید نماز جمعه را اقامه می کند ، اما در سال 86 و با فشار وزارت اطلاعات و دادگاه روحانیت ، جلسات قرآن و نماز جمعه غروی متوقف می شود. غروی که عضو نهضت آزادی ایران است، همواره در شهر اصفهان با محدویت های پیوسته ای مواجه بوده است مسوولان امنیتی حتی جلسات قرآن خانگی او را نیز برنتافته و متوقف کردند.

جناب آقای غروی دستگاههای امنیتی نظام مدعی هستند که اعضای نهضت آزادی قصد داشتند تا جلسه ای برپا کنند و از طرفی مدعی هستندکه نماز جمعه ای که شما به رسم پدر به جا می آورید باید مجوز داشته باشد و به عبارتی برای نماز باید مجوز داشت ، برای ما توضیح می دهید در روز دستگیری شما و دکتر یزدی و دیگر اعضای نهضت آزادی چه گذشت؟

اعضاء نهضت آزادی به هیچ وجه قصد تشکیل جلسه یی نداشتند. کسانی که از شهرهای دیگر آمده بودند همه بعد از ناهار عازم حرکت به شهر خود بودند. غروب سه شنبه ششم مهرماه 89 دختر یکی از اعضاء نهضت آزادی ایران، شاخه اصفهان به نام آقای مصطفی مسکین پس از پانزده روز بیماری تسلیم مرگ شد. بامداد روز پنج شنبه تشییع جنازه بود. صبح روز جمعه از ساعت 30/8 تا 30/11 مراسم ختم در مسجد لنبان اصفهان برگزار شد. شب جمعه از طریق برادرم که داماد مهندس صباغیان است مطلع شدم که ایشان صبح جمعه با هواپیما به اصفهان می آیند. برای صبحانه منتظر ایشان بودیم. ساعت 30/7 به خانه رسیدند و خلاف انتظار همسرشان نیز ایشان را همراهی می کردند. پرسیدم آقای دکتر یزدی نمی آمدند. گفتند: ایشان حال خوبی ندارند و نیامدند.
قدری استراحت کردند. ساعت 30/9 به اتفاق راهی مسجد شدیم. مسجد لنبان از مساجد نسبةً بزرگ اصفهان است که در یکی از محله های قدیمی این شهر قرار دارد. سالن مسجد بیش از هزار نفر گنجایش دارد که تا پایان مجلس چند بار پر و خالی شد.
من با آقای مهندس صباغیان وقتی وارد مسجد شدیم، خلاف انتظار دیدیم آقای دکتر یزدی در ردیف مستقبلین در مسجد نشسته اند. ودو نفر دیگر از اعضاء نهضت آزادی از شاخۀ تبریز و زنجان در میان جمعیت حضور دارند. متوجه شدم هر سه نفر به اتفاق هم آمده اند.

چه شد که برای اقامه نماز رفتید؟

تا آخر جلسه ختم فرصت نشد با آقای دکتر یزدی و همراهانشان صحبت کنم. در پایان جلسه آقای دکتر یزدی پرسیدند کجا می رویم؟ گفتم: ناهار باید به منزل آقای مسکین برویم. ولی من باید از یکی از دوستان عیادت کنم. ایشان از اصحاب پدر بوده و اکنون فلج شده (این دیدار بنا به توصیه آقای حاج عباس مصلحی انجام شد). گفتند: منهم می آیم. دو نفری به سراغ اتومبیل رفتیم. داماد بنده هدایت اتومبیل را به عهده داشت. قبل از حرکت آقای مهندس صباغیان هم به ما ملحق شدند. به خیابان طالقانی رفتیم و کوچه پس کوچه های قدیمی ترین بخش اصفهان را طی کردیم. به منزل مورد نظر رسیدیم. چند دقیقه یی نشستیم. چند نفر از دوستان دیگر هم آمدند. پس از یک دیدار چند دقیقه یی صدای اذان ظهر شنیده شد. آقای علی دهکردی، صاحب خانه گفتند: حال که چند نفر هستند، شما هم معتقد به وجوب عینی نماز جمعه هستید، نماز جمعه را اقامه کنید. من هم قبول کردم، نماز اقامه شد. خطبه کوتاهی متضمن چند آیه از سورۀ قصص ایراد کردم. آماده حرکت و رفتن به منزل آقای مسکین شدیم، گروهی رفتند، ما عقب تر بودیم. ناگهان در خانه بسته شد و یکی از دوستان گفت: فردی از ادارۀ اطلاعات بیرون ایستاده و مانع خروج افراد شده است. همه در داخل حیاط خانه ایستادیم و متحیر از چنین پیش آمدی! یکی از حاضران پیشنهاد کرد همه با هم از خانه خارج شویم. در را باز کردیم، یکی از پسران صاحب خانه خود را به پشت در رساند و از آن فردی که خود را مأمور اطلاعات معرفی می کرد حکم ورود به منزل خواست، او خود را از لای در به داخل کشانید وگفت حکم هم داریم می آوریم.

خلاصه اینجانب و آقای مهندس صباغیان را علیرغم استنکاف شدیدمان به داخل یک وَن هدایت کردند. آقای دکتری یزدی در حالی که کت خود را به همراه نداشتند، و دو نفر دیگر از دوستان، عباس مصلحی هشتاد ساله و وحید حقیقی چهل ساله، به داخل همان اتومبیل هدایت شدند. آقای حقیقی کفش هم نداشت. در هر حال به خیابان هشت بهشت و ستاد خبری رسیدیم. در آغاز همه در یک اطاق که مبلمان داشت نشستیم. بعد از نیم ساعت به اطاقهای جداگانه برای بازجویی هدایت شدیم. تا مغرب بازجویی ها طول کشید. نماز مغرب را همانجا خواندیم. حدود ساعت 30/8، شش نفر، بدون آقایان دکتر یزدی و مهندس صباغیان به همان اتومبیل ون منتقل شدیم و به زندان اصفهان قسمت ویژه اطلاعات هدایت شدیم. این دو نفرآقایان ظاهراً همان شب به تهران منتقل شده اند. ما شش نفر هم در طول ده روز به تدریج آزاد شدیم. من آخرین نفر بودم.

گفته شد که شما به لحاظ قانونی اجازه اقامه نماز جمعه نداشتید و لغو مجوز شده بود. منظور اداره اطلاعات از این اتهام چه بود؟

به نظر مسخره می رسد که نماز الهی که مخاطبش یا ایها الذین آمنوا می باشد دستخوش چنین تقسیم بندی گردد. نماز جمعه آیه صریح در سورۀ جمعه دارد و مخاطب برای اقامه آن همه کسانی هستند که ایمان آورده اند. دو خطبه آن در حکم دو رکعت نماز است و دو رکعت دیگر هم نماز اقامه می شود. بناء براین اگر کسی بدون وضوء در خطبه بنشیند، یا در خلال خطبه حرف بزند، یا شعار دهد نمازش باطل است. امروز شما می بینید که حتی برخی از خطیبان جمعه مرتکب گناه کبیره می گردنند و علاوه بر اینکه دیگرانی از هموطنان خود را مورد تهمت و افتراء قرار می دهند، از مردم می خواهند علیه ملتها و کشورهای دیگر مرگ خواهی کنند! و اینها همه از مبطلات نماز جمعه است. مضافاً بر اینکه هیچ یک از خطیبان جمعه منصوب معتقد به وجوب عینی نماز جمعه نیستند و آن را به عنوان یک عمل سیاسی انجام می دهند. از اینرو همۀ مأمومین نماز ظهرشان را اعاده می کنند. بنابراین برای ما که معتقد به وجوب عینی هستیم و نماز جمعه و دو خطبه آن را عین نماز ظهر می دانیم، نمازی که به عنوان یک عمل سیاسی خوانده می شود و هیچ یک از مقدمات و مؤخرات آن مراعات نگردد، کلاً از منظر شرع باطل است و ما نمی توانیم به امام آن اقتدا کنیم. پیامبر اکرم و ائمه هدی صلوات الله علیهم در خُطب جمعۀ خود با آیات کتاب مردم را به حسن اخلاق و عمل دعوت می کردند و آنها را از عذاب دنیا و آخرت انذار می دادند. ولی امروز کمتر خطیب جمعه یی به این مهم می پردازد. با توجه به همه این مسائل ما چاره یی نداریم جز اینکه خود اقامه جمعه کنیم. و این واجب هم از خرداد سال 1360 پیوسته مورد تهاجم قرار گرفته و با ارعاب و تهدید و زندان از اقامۀ مرتب آن جلوگیری کرده اند.

دکتر صدر حاج سید جوادی به دلیل اینکه نسبت به بازداشت دکتر یزدی و شما و دیگر اعضای نهضت آزادی اعتراض کرده بودند و به رغم کهولت سن مورد تهدید قرار گرفته اند، به گمان شما نهضت آزادی و اعضای کهنسال آن چه خطری برای نظام دارند که این چنین مورد حمله واقع می شوند؟

از دیدگاه من اعضاء پیر و جوان نهضت آزادی نه تنها هیچ خطری برای نظام بحساب نمی آیند، بلکه فعالیت آزاد آنها نشانۀ اقتدار نظام است. مخصوصاً اگر از توانمندیهای سیاسی، دینی، اجتماعی و علمی آنها در راستای استحکام بخشیدن به مبانی حاکمیت درست و انسانی بهره گرفته شود. اعضای نهضت آزادی از پیشگامان مبارزه با نظام سلطه در حکومت شاهنشاهی بودند و اکثر آنها هزینه این مبارزه را با زندانهای دراز مدت پرداخت کرده اند. از اینرو بی هیچ تردیدی و به شهادت تاریخ از بنیان گزاران انقلاب و از افراد مؤثر در پیروزی آن بوده اند. پس هرگز دشمن یا مخالف انقلاب اسلامی یا نظام سیاسی نبوده اند. بلکه می گفته اند، طبق آیات قرآن، خدا انسان را آزاد آفریده است وچنین انسانی در انتخاب دین و عقیده آزاد است و رشد اسلام و اندیشه اسلامی در فضای آزاد متحقق می گردد و در فضای بسته و استبدادی نه تنها اعتلائی در عرصه های مادی و معنوی صورت نمی پذیرد بلکه اندیشه عموم مردم جهت عکس یعنی ضد دین و دینداری حرکت می کند. همان چیزی که امروز در ایران اتفاق افتاده است.

-جناب غروی در ابتدای انقلاب برخی معتقد بودند که ایجاد دادگاهی برای صنف روحانیت یک امتیاز برای ایشان است و از طرفی بعدها مشخص شد که اصولا این دادگاه امتیاز نبوده بلکه سعی کرده تا روحانیان غیرحکوتی را بعضا به واسطه انتساب به روحانیت مورد کیفری فراقانونی قرار دهد، از طرفی دیگر این دادگاه گویا صرف روحانیت هم نیست و خود شما را به همین دادگاه فرا خوانده اند ، جناب غروی نظر شما درباره دادگاه روحانیت چیست و اصولا کیفر خواست شما چگونه بوده که از سوی دادگاه انقلاب به دادگاه روحانیت ارجاع شده است ؟

دادگاه ویژه روحانیت هیچ محمل قانونی ندارد. یعنی در قانون اساسی و دیگر قوانین مصوب جمهوری اسلامی تعریفی از آن ارائه نشده و جایگاهش معین نگشته است. این دادگاه بنا به حکم امام خمینی تشکیل شد برای حفظ آبرو و حیثیت روحانیت، که محاکمه روحانیون خطاکار در جرائم جنحه و جنائی موجب هتک حرمت و آبروریزی از جامعه روحانیت و حوزه های علمیه نگردد. البته این بدان جهت بود که امام خمینی برای روحانیت اعتباری ویژه قائل بودند و چون محل رجوع مردم بودند، نمی خواستند خطاهای ایشان باعث خدشه دار شدن منزلت روحانیت گردد. اما امروز حتی مواردی مثل اعتیاد یا حمل مواد مخدر که توسط افراد عادی صورت می گیرد اما به نحوی مربوط به یک روحانی می شود در دادگاه ویژه مورد بررسی قرار می گیرد. بناءبراین اقامه نماز جمعه، به طریق اولی با دادگاه ویژه، البته از دیدگاه آنها، ارتباط پیدا می کند.

کیفرخواست شما در دادگاه روحانیت چه بود؟

در سال 1377 با حکم دادیار دادگاه روحانیت ولی به اشاره و خواست اطلاعات اصفهان، مقامات امنیتی به نماز جمعه اینجانب و بعد از آن به منزل اینجانب و پدر آمدند، و حکم بازداشت هر دو نفر را داشتند، ولی به جهت کهولت سن و بیماری (مادر) چند روزی به پدر مهلت دادند و بعد بنا به دستور دادگاه ویژه روحانیت تهران کلاً از بازداشت ایشان صرف نظر کردند. اینجانب را 43 روز بازداشت نمودند و همۀ بازجویی ها تفتیش عقاید بود. بعد از یک سال و اندی دادگاه به ریاست حجت الاسلام رازینی تشکیل شد و بنده تبرئه شدم. یعنی همه اعتقادات ما قابل دفاع بود و با مبانی اندیشه تشیع مغایرتی نداشت وحتی اقامه نماز جمعه هم موجب محکومیت در دادگاه ویژه نشد.

امروز هم اگر دادگاه ویژه چنین منعی را در اقامه نماز جمعه اعلام می کند، زیر فشار نیروهای امنیتی است. زیرا همه روحانیون می دانند که اقامه هر نمازی حکم خدا است نه دستور زید و عمرو. این از مسلمات است که برای هر شخص روحانی در هر مقام و جایگاهی که باشد، بسیار زشت و و نا معقول است که نماز جمعه را به دو دسته قانونی و غیر قانونی تقسیم نماید. هیچ روحانی زیر بار صدور چنین فتوائی نمی رود. بویژه اگر در قوانین مصوب و احکام فقهی چنین تقسیم بندی وجود نداشته باشد. تقسیم بندی احکام در موازین شرع مشخص است، واجب، حرام، مکروه، مباح.

جناب غروی شما فکر می کنید چرا نظام تا این اندازه نسبت به ادای نماز جمعه به گونه غیر حکومتی حساس است و آیا انجام این فریضه که بنا بر فتوای پدر شما واجب است ، تنها می بایست بنا بر اجازه حاکم شرع با شد ؟

مبنای اعتقادی ما در اقامه نماز جمعه و چگونگی خطبه های آن و شرایط برگزاری آن با اعتقاد حاکمیت در برپایی این نماز کاملاً متفاوت است. ظاهراً حاکمیت حتی از چند صدائی در عبادات الهی هم نگران است و بقاء خود را، به اشتباه، در تک صدائی می داند. در صورتی که من به صراحت اعلام می کنم و تاریخ هم در آینده این را به اثبات خواهد رساند که بقاء نظام اسلامی به بقاء اسلام است، یعنی مردم با علاقه و حساسیت ویژه به اسلام ایمان داشته باشند، و بقاء اسلام هم به بقاء قرآن است و بقاء قرآن هم منوط به فهم عمیق مردم از این کتاب است. در غیر این صورت از تک صدائی خسران دنیا و آخرت خواهند دید، و نظام اسلامی هم رو به افول می رود.

نماز جمعه از جمله عباداتی است که تک تک افراد مسلمان مسؤول اقامه آن هستند، مثل نمازهای واجب دیگر. همان قدر که نماز صبح یا ظهر و غیر آن نیاز به فتوی دارد، نماز جمعه هم نیاز دارد.

-وضعیت فعلی حوزه های علمیه و روحانیان مستقل و مراجع منتقد حاکمیت بسیار شکنده و در محذوریت است ، اگر در مقام قیاس بر آییم ، آیا در زمان سلطنت قاجار و پهلوی که از حکومتهای معاصر ایران به حساب می آیند چنین تنگناهایی برای علما به وجود آمده است ؟

در حکومتهای اقتدار طلب همیشه تنگنا برای علماء با سلطه وجود داشته است، اما با شدت و ضعف بوده. در هر حال آنچه مسلم است سی سال نظام جمهوری اسلامی نتوانسته است علماء بزرگی همچون آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری یزدی، آیت الله بروجردی، آیت الله مرعشی، آیت الله گلپایگانی، آیت الله قمی، آیت الله میلانی، آیت الله خمینی، آیت الله منتظری و امثال اینها را تحویل اجتماع دهد. و نیز دانشمندانی همچون آیت الله مطهری، آیت الله طالقانی، مرحوم حسینعلی راشد و مانند اینها. بناءبراین در تاریخ حاکمیت اسلامی حوزه های علمیه روبه تنزل علمی نهاده اند.

آیت الله غروی معتقد بود که حکومت امری دنیوی است و اصولا در قرآن و سیره پیامبر درباره نوع رژیم حکومتی تاکیدی نشده است ، شما که شارح نظریات پدر هستید ، در اینباره توضیح می دهید که اصولا شاخص های یک حکومت مورد تایید اسلام چگونه است و آیا دموکراسی غربی به آن صورت که همه قوانین با رای مردم و نمایندگان ایشان تعین پیدا می کند و صورت عقلایی دارد مورد پسند و تایید اسلام است ؟

کلاً استدلال پدر در اساس و اصول تشکیل حکومت در یک جامعه اسلامی، بعد از آیات قرآن، روش مولی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه است. ایشان می گفت: امیرالمؤمنین اگر در غدیر خم از سوی پیامبر (ص) به حکومت دنیوی منصوب شده بود و این یک امر الهی بود، حتماً در احراز این حق سکوت نمی فرمود، زیرا در طول عمر مبارکش همیشه از حق دفاع کرده است و همه اوامر الهی را حق دانسته است. امیرالمؤمنین (ع) زمانی زمام امر مردم را بدست گرفت که مردم به او رأی دادند، و نگاه او به حکومت هرگز نگاه سلطه و حاکمیت از بالا نبود. امیرالمؤمنین در یازده جای نهج البلاغه نظر خود را درباره حکومت بیان داشته و فرموده است: حکومت از نظر من ارزشش از یک عطسه بز هم کمتر است. هر وقت شما مردم که مرا خواستید، مرا نخواستید افسار شتر حکومت را بر گردنش می افکنم و رهایش می سازم.

از سوی دیگر، قرآن برای تشکیل حکومت و تأسیس دولت نیامده است. بلکه اصلی ترین هدفی را که ادیان الهی خصوصاً اسلام، دنبال کرده این است که یک روابط انسانی – اخلاقی را بر جوامع بشری یا حداقل ایمان آورندگان حاکم سازد. این گروه از مردم با این خصوصیات اخلاقی تعریف شده اگر حکومتی تشکیل دهند قطعاً تمام قوانین آن عقلی است. همه علماء مسلمان به این اصل معتقدند که: ما حکم به الشرع حکم به العقل و ما حکم به العقل حکم به الشرع. هر آنچه را که شرع بر آن حکم نماید مرود تأیید عقل است و هر آنچه را که عقل بر آن حکم نماید شرع هم مؤید آن است. بناءبراین اگر عقلاء و خردورزان و فرزانگان یک جامعه اسلامی قوانینی وضع کنند هم عقلی است و هم شرعی و هم مغایرتی با اصول آزادی های مصرح در حقوق انسانی ندارد.

آیت الله مصباح یزدی اخیرا گفته اند که احکام اسلام از سوی حکومت و به قوه قهریه باید اجرا شود و جای ملاطفت و عاطفه در اینباره نیست ، شما در اینباره چه نظری دارید، اصولا اجبار در رعایت احکام می تواند تاثیری در بهبود اخلاقیات و رشد جامعه داشته باشد ؟

روشی را که آیت الله مصباح یزدی جهت اجراء احکام اسلام توصیه کرده اند قطعاً هم مغایر با صریح آموزه های قرآن است و هم به همین سبب نتیجه عکس خواهد داد. دلیل آن واضح است. سی سال تمام نظام اسلامی بر آمده از یک انقلاب اسلامی با تمام قوی کوشید حداقل برخی از دستورات قرآن را به صورت ظاهری به عرصه عمل بکشاند. مثل حجاب و منع مشروبات الکلی و اعتیاد. اما می بینیم علاوه بر اینکه این موارد توسعه بیش از پیش یافته در جهت خلاف، سقوط اخلاقی را هم در سطح عموم به همراه داشته است. دروغ، نفاق، ریاء، تظاهر، غل و غش، دزدی، سلب بیت المال، اختلاس، رشوه، فحشاء، و امثال اینها چنان توسعه یافته که گمان نبرم در هیچ کشور دیگری حتی غیر مسلمان تا این حد گسترش داشته باشد.