جرس: دکتر سید علی اصغرغروی از قرآن پژوهانی است که سالها نزد پدرش علامه غروی تلمذ و درجه دکتری فلسفه اسلامی را از دانشگاه سن ژوزف بیروت اخذ کرده است. غروی از سال 44 وارد مبارزات سیاسی با رژیم پهلوی شد و از اعضای قدیمی نهضت آزادی است که در لبنان و در کنار شهید چمران به مبارزه علیه اسرائیل و رژیم پهلوی می پرداخت . غروی پس از انقلاب همتش را صرف ترجمه آثار پدر کرد و جلسات قرآنی را در اصفهان ترتیب داد که بعد ها با دستگیری و محا کمه اش متوقف ماند . با دکتر غروی به مناسبت ماه رمضان و نزول قرآن به گفتگو نشسته ایم .
جناب آقای غروی در ماه رمضان ، ماه نزول قرآن هستیم، شما به عنوان یک قرآن پژوه اعجاز قرآن را در چه می دانید و اگر قرار باشد برای نسل امروز که از هر سو با اندیشه های تازه و گاه پرتناقض و بعضا ضد وحی و دین مواجه اند از اعجاز قرآن سخن گفته شود، شما درباره وحیانی بودن قرآن چه نظری دارید؟
من قرآن را تماماً، بی هیچ کاستی یا افزونی، کلام حضرت باری تعالی می دانم، و اعجاز آن را نه در فصاحت و نه در بلاغت بلکه در چگونگی هدایت آن می دانم. قرآن صادق ترین و خالص ترین پیامی است که به راهنمایی بشر پرداخته و بیش از هر مکتب اعتقادی یا فلسفی دیگر قادر است انسان را از منجلاب ضلالتها، تباهی ها، فسادها، آسیبها و ناهنجاری های همه سویه، رهایی بخشد و او را به توسعه همه جانبه در ابعاد مادی و معنوی نائل گرداند.
جناب غروی، نقش پیامبر اسلام در واقعه وحی چگونه بوده است، آیا بنا بر نظر برخی قرآن حاصل تجربه وحیانی و بی صورت پیامبر است که در قالب سنت و عرف و زبان عصر نبوی صورت گرفته و یا اینکه پیامبر در لفظ و معنا تابع تمام عیار و تنها بازگو کننده وحی بوده است؟
ما هر وقت می خواهیم از یک متفکر و نظریه پرداز سخن بگوییم و صحت و سقم دیدگاههای او را اثبات کنیم، با میزان عقل، به کلمات خود او استناد می کنیم، می سنجیم و نظر می دهیم، اما وقتی به قرآن می رسیم و می خواهیم حقانیت قرآن را با خود آیات کتاب به اثبات برسانیم، بلافاصله بحث درون دین و بیرون دین را مطرح می کنند و معترض می شوند که دلائل شما درون دینی است. قرآن خود، این کلام را عین کلام پروردگار می داند و وحی را یک حقیقت انکار ناپذیر قلمداد کرده و منکران آن را فاقد تعقل، تفکر و تدبر معرفی می نماید.
آنچنان که مفسران اعتقاد دارند، قرآن بطن اندر بطن است و از همین رو همواره می توان پیامی تازه از آن دریافت کرد. شما فکر می کنید پیام امروزقرآن برای جامعه در بحران ایران چیست؟
قرآن چون کلام متشابه است، در اعصار مختلف، باید و می تواند پاسخگوی نیازهای بشر مشابه باشد. هر معقولی در هر زمانی می تواند، به فراخور موقعیت خود، به محسوس تشبیه گردد و مفاهیم نو و تازه یی از آن بدست آید. بی آنکه آیات کتاب دستخوش تحریف و تبدیل گردد. قرآن بیان سنن لایتغیر الهی است. آنچه را نهی فرموده، برای همیشه است و آنچه را امر فرموده برای همیشه، مثلاً در هیچ دوره یی از حیات بشر دروغ نه مجاز می شود و نه آثار مفید خواهد داشت و یا هیچ زمانی نخواهد آمد که در آن ظلم محمود و پسندیده باشد و جای عدل را بگیرد و عدل مذموم و ناپسند گردد.
علامه غروی نظر خاصی درباره عیدفطر داشت که وحدت امت اسلامی هم در آن لحاظ شده بود. برای ما توضیح دهید نظر علامه درباره حلول و دخول ماه رمضان و شوال چگونه بود؟ و این نظر چه تفاوتی با دیدگاه دیگر مراجع داشت؟
علامه غروی معتقد بود، هممه مسلمانها خصوصاً پیشوایان دینی و سیاسی آنها باید نهایت جهد خود را در راه ایجاد وحدت و تعاون بر بر و تقوی بکارگیرند و خود در این طریق مجاهدتهای طاقت فرسایی کرد، علی رغم مخالفت یکپارچه روحانیت شیعه و حوزه های علمیه، به استثناء چند نفر انگشت شمار، مرحوم غروی دیدگاههای فقهی شیعه و سنی را که مغایر با وحدت مسلمانها بود، مردود می دانست و می گفت دینی که همه دعوت به اعتصام به حبل الهی کرده و از تفرق باز داشته، احکامش نمی تواند نقیض اساس آن باشد. از اینرو آغاز ماههای قمری در تمام کشورهای اسلامی و جهان یک روز است. مثلاً دوشنبه. هر نقطه از جهان که دوشنبه شد اول ماه قمری است، بناءبر طلوع ماه بر کره زمین. ماه مرز نمی شناسد که یک شب طلوع کند و به مرز یک کشور که می رسد متوقف شود و بگوید فردا شب وارد این کشور می شوم. و اما سایر مراجع، بر اساس یک روایت مجعول که از اسرائیلیات است عمل می کنند. در همه زمینه ها، آن روایت می گوید خذ بما خالف العامه، (ای شیعیان) به چیزی عمل کنید و بگیرید که مخالف نظر اهل سنت باشد. یکی از آنها هم اوائل ماههای قمری است. که باید حتماً روزی را اول بدانند که مغایر با نظر و اعلام و عمل اهل سنت باشد.
برخی از مراجع مانند آیت الله فقید منتظری و آیت الله صانعی حاکمان فعلی را ظالم دانسته اند و ازشرط عدالت بی بهره، باتوجه به اینکه عیدفطر از سوی حکومت و با تبلیغات رسانه ای گسترده اعلام می شود و از سویی در وثوق به مدعیان رویت، شرط عدالت لحاظ شده است. آیا اعلام عیدفطر از سوی حکومت را رافع تکلیف مکلفین می دانید؟
ظلم در قرآن گسترۀ وسیعی دارد. گفتن یک دروغ ظلم است تا قتل نفس و سلب حقوق مردم. حال اگر کسی در هر مقامی که باشد با کلامی سهواً یا عمداً اتحاد مسلمانها را تبدیل به تفرقه کند بزرگترین ظلمها را مرتکب شده، که غیر قابل آمرزش است. و مع الاسف در بسیاری از موارد خصوصاً اعیاد اسلامی که نماز واجب دارند مثل عیدین فطر و قربان، اکثر علماء و فقهاء شیعه مرتکب ظلمی بزرگ در حق همه مسلمانها می شوند. گذشته از این مراکز نجومی ایران به خوبی می دانند که در چه زمانی ماه بر کره زمین طلوع می کند و در چه نقاطی از کره قابل رؤیت است. بنابراین مسأله دستخوش اختلافات سیاسی هم شده است و ظاهراً عمدی در حفظ این اختلاف مشهود است.
شنیده شده که سفارتخانه های ایران موظف هستند که مراسم شب قدر و عیدفطر را به وقت ایران برگزار کنند. آیا چنین نگاهی شرعی است؟
ایجاد اختلاف بین مسلمانها توسط هر کس و در هر جا که باشد گناه کبیره است براساس آیات بینات الهی در قرآن کریم.
جناب غروی، سالهاست که در آغاز و پایان ماه رمضان کشور ایران با دیگر کشورهای مسلمان اختلاف دارد و حتی تکلیف عیدفطر تا ساعات پایانی ماه و چندین بار در خود روز عید فطر روشن شده است. شما فکر می کنید موضوع تعیین حلول ماه رمضان و شوال آیا به مشکلات فقهی باز می گردد یا یکسره امری سیاسی است که صورت دینی به خود گرفته است؟
هم اختلاف نظر فقهاء، و هم عمل به حدیث خذ بما خالف العامه و هم دیدگاههای سیاسی مبنی بر ضرورت و حتمیت وجود اختلاف بین ایران شیعه و سایر بلاد اسلامی که اهل سنت هستند، موجب بروز چنین آشفتگی در تعیین یک روز شده است. مرحوم غروی در کتاب مغرب و هلال که حدود بیست سال پیش به چاپ رسیده، دلائل فقهی و قرآنی و روایی در اثبات یک روز بودن اوائل ماههای قمری در کره زمین را آورده است.
به خوانندگان تان پیشنهاد می کنم برای دسترسی به اطلاعات بیشتر به سایت www.arbabehekmat.com مراجعه کنند.
خارج از این مقوله، مرحوم علامه آیت الله غروی، معتقد بود آیات کتاب حتی از پاره یی از احکام باید حمل بر وجوه متشابه در لغت شود. مثلاً «قطع ید» را به معنای کوتاه کردن دست، یا بریدن از قدرت می دانستند. و در تعریف دزد می گفت: دزدهایی که توان دزدیدن از بیت المال را دارند و موجب فقر در جامعه هستند دزدان اصلی قلمداد می شوند و باید دست آنها از این قدرت بریده شود. در این صورت هم آیه به درستی معنی شده و هم نیازی نیست که بگویند بعضی از آیات قرآن مخصوص به همان زمان بوده و تحت تأثیر عرفیات همان عصر بوده است. مرحوم غروی همچنین معتقد بود بسیاری از مسائلی که در فقه ما وارد شده ریشه در تورات مُحَرَّف دارد و از قرآن نیست مثل سنگسار کردن زانی و زانیه. و حتی تازیانه زدن یا زدن زنها را اموری تنبیهی می دانست نه اجرائی.
باتشکر از فرصتی که به جرس دادید.