منبع: ریاض‌السیاحه – حاج میرزا زین‌العابدین شیروانی (مستعلیشاه) طاب ثراه

پوشيده نماند كه انسان كامل را به اسامى مختلفه مى‏‌خوانند و از وجهى و مناسبتى مسمى به اسمى مى‌‏نمايند؛ من‏‌جمله جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل انسان كامل را مى‏‌گويند. جبرئيل از آن ‏جهت كه از عالم حقايق و دقايق خبر مى‌‏دهد. ميكائيل از براى آن مى‌‏گويند كه از معارف و مكارم به طالبان رزق‌‏بخش است. و اسرافيل بدين سبب مى‏‌گويند كه از معاد و بازگشت مريدان را آگاه مى‌‏فرمايد. عزرائيل به علت آن مى‏‌گويند كه قتل نفس اماره مريدان مى‌‏نمايد.

قطب وقتست او و اسرافيل جان‏                                             مرده سازد زنده سازد در زمان‏
گر سرافيلش بخوانى تو بجاست‏                                             جبرئيلش گر بگوئى هم رواست‏
اوست ميكائيل ارزاق حضور                                                   اوست عزرائيل نفس پرشرور
آدم كل است و مسجود ملک‏                                                       غايت ايجاد و مقصود فلک

آدمش مى‏‌گويند زيرا كه معلم طالبان راه هدايتست. نوحش مى‌‏گويند: براى آنكه نجات‌‏دهنده از طوفان بلا است. ابراهيم مى‏‌گويند زيرا كه از نار هستى گذشته و نمرود خواهش را كشته و خليل حضرت حق جل شأنه گشته است. موسى مى‏‌گويند براى آنكه فرعون هستى را به نيل نيستى غرق نموده در طور قرب اله مناجات مى‌‏كند. خضر مى‏‌گويند به جهت آنكه از آب حيوان علم لدنى خورده و به حيات جاودانى پى برده. داود مى‏‌گويند زيرا كه جالوت هستى را كشته و خليفه خدا گشته. لقمان نيز مى‏‌گويند زيرا كه حكيم الهى و به حقيقت اشياء او را كمال آگاهى است. افلاطون نيز مى‏‌گويند زيرا كه طبيب نفوس است و در شناختن علل و امراض باطنى مانند جالينوس. سليمان نيز گويند زيرا كه زبان مرغان مى‏‌داند يعنى مطلع بر احوال مريدانست و به طيور حواس ظاهرى و باطنى خود حكمران. عيسى زمان نيز مى‏‌نامند براى آنكه دل‌هاى‏ مرده را زنده مى‌‏سازد و دجال اعور آمال را برمى‌‏اندازد، و مهدى و هادى نيز مى‏‌گويند چنانكه مولوى گفته:

 هادى و مهدى وی است اى راه‏جو                                       هم به پنهان هم نشسته روبرو

اسكندر نيز مى‏‌گويند؛ زيرا كه سد يأجوج و مأجوج خطرات نفسانى و خطوات شيطانى مريدان را مى‏‌بندد. و سيمرغ نيز مى‏‌گويند بدان جهت كه در پس قاف قالب مخفى است، سواد اعظم و بحر محيط نيز مى‏‌گويند براى آنكه هر طالب كه خود را بدان مى‌‏رساند او را از آلودگى پاک مى‏‌گرداند. يوسف نيز مى‏‌گويند جهت آنكه در مصر ولايت عزيز است. آفتاب نيز مى‌گويند زيرا كه پرتو شفقت بر هركس مى‌‏اندازد. ابر و سحاب نيز مى‏‌گويند براى آنكه طالبان را از معارف سيراب مى‏‌سازد، ترسا نيز گويند براى آنكه مجرد و آزاد است، مرآت و آينه نيز گويند از جهت آنكه هركس بوى مقابل مى‌‏شود اگر متقى است نيک مشاهده مى‌‏نمايد و اگر شقى است زشت ملاحظه مى‏‌كند كما قال المولوى:

گفت من آئينه‌‏ام مصقول دوست‏                                    ترک و روم و هندو آن بيند كه اوست‏

پير مى‌‏فروش و ساقى نيز مى‌‏گويند زيرا كه نشئه‌‏بخش طالبان است. مطرب نيز گويند زيرا كه بر سالكان طريق طرب و فرح مى‌‏بخشد. درويش و صوفى و مرشد و شيخ و مؤمن ممتحن و محسن و عارف و معشوق و عزيز و كامل و پادشاه نيز مى‏‌گويند و غير از اين‏ها كه مذكور گشت نيز به اسامى بسيار و نام‌هاى بی‌شمار انسان كامل را به رمز و كنايه و استعاره مى‏‌خوانند.

گفتمش پوشيده بهتر سر يار                                          خود تو در ضمن حكايت گوش دار
خوش‏تر آن باشد كه سرّ دلبران                                                ‏ گفته آيد در حديث ديگران‏