معرفی کتاب وجه عرفان «بررسی و نقد متون عرفانی در فصلنامهٔ عرفان ایران»

vajhol erfan96

 «وجه عرفان» را کانون نشر علوم در زمستان ۱۳۹۵ در ۸۴۰ صفحه در شمارگان ۵۰۰ جلد با دو مقدمه به قلم دکترعلیرضا اطمینان در یک مجموعه‌ی کامل به چاپ رسانده، این کتاب‌ها در فصلنامه‌ی عرفان ایران از شماره‌ی ۱-۳۶ بررسی، معرفی و تصحیح شده‌اند که عبارت‌اند از: ابحاث عشره، ابن عربی و تفکّر مدرن، اﻗﺘﺪا ﺑﻪ محمّد (ص)، اندر اسلام ایرانی، بخشی از کتاب بشارةالمؤمنین، بر ضدّ عالم مدرن، بیش عرفانی وجود در اسلام، تاریخ و جغرافیای گناباد، تجلیّات معنویّت اسلامی، پرتوهاى چینى نور تصوّف، تصوّف و طریقت‌های عثمانی با تکیه بر متون، تصوّف: محمل پویاى مقاومت و سازندگى، تفسیر بیان السّعادة فى مقامات العبادة، ﺗﻘﺪﻳﺮی از ﻛﺘﺎب تائوی اﺳﻼم، تنبیه النّائمین، جذبات الهیّه، حیات تصوّف در دوران عثمانی، داستان‏‌ها و پیام‌هاى مثنوى، داستان‏‌ها و پیام‏‌هاى هفت اورنگ جامی، در تقاطع راه‏‌هاى طریقت فخرالدّین عراقى، در تمنای خورشید، دو ﻛﺘﺎب ﺟﺪﻳﺪ درﺑﺎره‌ی آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻫﺎﻧﺮی ﻛُﺮﺑﻦ، راه‌هایی به سوی قلب، رساله‏‌اى از مظفّرعلیشاه کرمانى، رساله‌ی توجه اَتَم، رساله‌ی حقیقت قرآن، رساله‌ی ذوالفقار، رساله‌ی ردّ پادّری، رﺳﺎﻟﻪی ﺷﻬﯿﺪﯾﻪ، رﺳﺎیل ﻣﺠﺬوﺑﯿﻪ، رساله‌ی منامیّه، سنّت عقلى اسلامى در ایران، ﺷﺮح ﺻﺪر ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎنی، ﺻﻮفی و ﺷﻌﺮ، طریقت‌ها و سلسله‌ها (طومار طرق علیه)، طریقه‌ی ابومدین، طریقه‌ی معنوی نورعلیشاه عارف ایرانی، ﻋﺮﻓﺎن، اﺳﻼم و اﻳﺮان، علىّ ابن ابى طالب إمام العارفین، ﻗﻠﺐ اﺳﻼم، قلب فلسفه‌ی اسلامى، قلندریّه، ﮐﺒﺮﯾﺖ اﺣﻤﺮ و ﮐﻨﺰاﻻﺳﻤﺎ‬ء، کتاب ذوالفقار، کتاب سعادت‏نامه، کیمیا و عرفان در سرزمین اسلام، ﮔﺬری ﮐﻮﺗﺎه در ﺗﺮاژدی‌های ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪی ﺷﮑﺴﭙﯿﺮ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ۱ـ ﻫﻤﻠﺖ، گزیده اشعار شاه نعمت‌‏اللّه‏ ولى، مبانى هنر اسلامى، ﻣﺠﺎﻟﺲالمؤ‬ﻣﻨﻴﻦ، مجموعه‌ی عرفان در زمانه و زندگى ما، مجموعه مقالات شاه نعمت‌‏اللّه‏ ولى، ﻣﺮاﺳﻼت ﺑﯿﻦ ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﻗﻮﻧﻮی و ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ، مرآةالحقّ، مسیحیّت گمشده، مصلوب شدن عیسی (ع)، مقالات هانرى کُربَن، ﻣﻌﺮوف اﻟﻜﺮخی‬‬‬‬‬‬‬ ﺗﻠﻤﻴﺬ اﻻﻣﺎم اﻟﺮﺿﺎ و اﺳﺘﺎذ اﻟﻌﺮﻓﺎء، مقایسه‌ی انسان فره‌مند در شاهنامه با ولىّ در مثنوى، ﻣﮑﺎﺷﻔﺎت رﺿﻮی، مناقب مرتضوى، من و رومى، ﻧﺎبغه‌ی ﻋﻠﻢ و ﻋﺮﻓﺎن در ﻗﺮن ﭼﻬﺎردﻫﻢ، نخبةالعرفان من آیات القرآن و تفسیر‌ها، نشر المحاسن الغالیه، واژه‌نامه‌ی دین بریل، ولایت‏نامه، یادنامه‌ی صالح. در ادامه یکی از دو مقدمه این کتاب را تقدیم خوانندگان محترم می‌کنیم:

مقدمه

تحقیق و پژوهش در حوزه‌ی تصوف و عرفان ـ که دو واژه‌ی مترادف و هم‌معنی برای نامیدن ساحت معنوی تمام ادیان الهی و به ویژه اسلام هستند ـ از دیرباز مورد علاقه‌ی خیلی از پژوهشگران عرصه‌ی ادبیات و فلسفه و عرفان و ادیان در ایران و جهان بوده است. این حوزه‌ی عرفان‌پژوهی به ویژه برای شرق‌شناسانی که درباره‌ی اسلام و ایران به مطالعه می‌پردازند، بسیار جذاب و دلنشین بوده و هست چراکه روی سخن صوفیان و عارفان، فطرت خداجو و حقیقت‌طلب همه‌ی انسان‌هاست.

عارفان مسلمان فارغ از ملیت و قومیت و رنگ و‌ نژاد و حتی دین و مذهب، همه‌ی آدمیان را مخاطب به خطاب قرآنی: «تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّـه» (۳/ ۶۴) قرار داده و با تکیه بر اصل مشترک همه‌ی ادیان الهی که کلمه‌ی توحید است آن‌ها را به وحدت و همدلی فرا خوانده‌اند. آنچه امروزه به عنوان (گفت‌وگوی تمدن‌ها) نامیده می‌شود جز از راه گسترش آموزه‌های عرفانی که قلمروی مشترک ادیان و تمدن هاست میسر نیست چراکه ظواهر شریعت و آداب و رسوم در ادیان مختلف با هم فرق‌های بسیاری دارند، ولی در قلمروی عرفان و معنویت این اختلاف‌ها عمدتاً برداشته شده و بهانه‌ی خوبی را برای نزدیکی اقوام و ملل گوناگون فراهم می‌کند.

۲. در اغلب تفاسیر قرآن در ذیل آیه‌ی شریفه‌ی: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّـهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ» (۵ /۵۴) حدیثی از پیامبر بزرگوار اسلام (ص) نقل کرده‌اند به این مضمون که وقتی این آیه نازل شد صحابه از حضرت پیامبر سؤال کردند که این قوم کیان‌اند؟ و ایشان دست روی شانه‌ی سلمان فارسی گذاشته و فرمودند: منظور از قومی که خداوند را دوست می‌دارند و خداوند نیز ایشان را دوست می‌دارد هموطنان سلمان فارسی هستند. این حدیث به خوبی گویای این حقیقت است که چرا اسلام در ایران همیشه با محبت و عشق به خدا و اولیای خدا که در درجه‌ی اول، پیامبر و اهل بیت پاک‌نهاد آن حضرت است توأم بوده است. علت گرایش ایرانیان به مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را که‌‌‌ همان بُعد معنوی و عرفانی اسلام است، را باید در تقدیر خدای عزیز علیم جست‌وجو کرد. نگاهی گذرا به تاریخ اسلام درستی این حدیث را به خوبی نشان می‌دهد. ایرانیان که همیشه مردمانی موحد و خداپرست بودند و از‌‌‌ همان قرن اول هجری با اسلام و آموزه‌های اسلام آشنا شدند با طوع و رغبت اسلام را پذیرفتند و در گسترش فرهنگ اصیل اسلامی که‌‌‌ همان تشیع و عرفان است تلاشی وصف‌ناشدنی از خود نشان دادند که مرحوم استاد مطهری در کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام به شرح این خدمات ایرانیان در حوزه‌های مختلف علمی و فرهنگی به جهان اسلام پرداخته است. ایرانیان با توجه به پیشینه‌ای که از آیین زرتشت (ع) داشتند، مخصوصاً در زمینه‌ی عرفان و تصوف پیشرفت فراوانی نموده و توانستند شخصیت‌های بزرگی به عالم بشریت و اسلام تقدیم نمایند.

۳. (عرفان ایران) مجموعه مقالات عنوان فصلنامه‌ای است که انتشار آن از سال ۱۳۸۱ هجری شمسی شروع شد و تا سال ۱۳۸۸ شمسی ۳۶ شماره از آن به چاپ رسید. این فصلنامه‌ی وزین که مجموعه‌ای از مقاله‌ها درباره‌ی تصوف و عرفان و سیر عرفان در ایران از زمان ورود اسلام به آن تا دوره‌ی معاصر است به همت دکترسیّدمصطفی آزمایش که گردآورنده‌ی این مقاله‌ها بودند و از سوی انتشارات حقیقت منتشر شد و از انتشار نخستین شماره‌ی آن خیلی زود توجه علاقه‌مندان حوزه‌ی تصوف و عرفان را به خود جلب نمود. نویسنده‌های این مقاله‌ها عمدتاً از استادان برجسته و نامدار در رشته‌های ادبیات و عرفان و تاریخ و جامعه‌شناسی و ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی دانشگاه‌های داخل و خارج کشور بودند. نویسندگانی چون حضرت آقای حاج دکتر نورعلی تابنده (مجذوب‌علیشاه) که تمام شماره‌های فصلنامه با مقاله‌ای از ایشان شروع می‌شد و سایر استادان نام‌آشنا مانند مرحوم دکتر سیّدجعفر شهیدی، دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، دکترحسین تنهایی، دکتر شهرام پازوکی، دکتر سیّدمصطفی آزمایش، دکتر سهراب علوی‌نیا، دکتر سیّدحسن امین، دکتر سیّدحسین نصر، دکتر محمد لگن هاوزن، دکتر مهدی امین رضوی، دکتر نصرالله پورجوادی، دکترمحمدرضا ریخته‌گران، دکتر یانیس اشتوس، دکتر ویلیام چیتیک و سایر نویسنده‌های حوزه‌ی عرفان و عرفان‌پژوهی در نوشتن این مقاله‌ها نقش داشتند.

این مقاله‌ها تاکنون در چند بخش و با عنوان‌هایی مانند مقاله‌ها، معرفی کتاب، تصحیح متون، گزارش، گفت‌وگو، عرفان و هنر، عرفان و ادیان… به خواننده‌ها ارائه شده است… در بخش معرفی کتاب مقاله‌هایی پیرامون معرفی آثار عارفان اسلامی ایرانی و تألیفات جدید در حوزه‌ی عرفان از نویسندگان داخلی یا خارجی درج شده است. به نظر می‌رسد گردآوری مقالات بخش معرفی کتاب و تصحیح متون و تجدید چاپ آن‌ها برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان با آثار عرفانی مفید به نظر رسیده و خدمتی به خواننده بوده است. سرکار خانم ساکت مقاله‌هایی را که طی چند سال گذشته در فصلنامه‌ی عرفان ایران پیرامون معرفی و تصحیح کتاب‌های عرفانی به چاپ رسیده؛ از نظر گذرانده‌اند و ابتدا اغلاط چاپی را اصلاح و سپس در بازنگری مجدد ویرایش کرده‌اند که ماحصل این کار، تدوین کتابی است که اکنون پیش روی مخاطب‌های محترم است. امید است که این تلاش در زمینه‌ی کتاب‌شناسی آثار عرفانی مقبول طبع قرار گرفته و سودمند بوده باشد.

دکتر علیرضا اطمینان