به مناسبت درگذشت «پیتر برگر»
یسنا باوفا
پیتر ال. برگر، الهی‌دان و جامعه‌شناس، ۶ تیرماه (۲۷ ژوئن) در سن ۸۸ سالگی به علت عارضه قلبی در منزل خود، در بروکلین ماساچوست درگذشت. او در وین متولد شد و در ۱۷ سالگی به ایالات متحده مهاجرت کرد و پس از اتمام جنگ جهانی دوم، در کالج واگنر در استیتِن آیلند ثبت‌نام کرد و پس از فارغ‌التحصیلی، طرح دکترای خود را در نیواسکول در منهتن آغاز کرد. برگر، تدریس در دانشگاه‌هایی همچون بوستون، کالج بروکلین، راتجرز، کالج بوستو و… را نیز در کارنامه خود دارد.
«برگر» را اغلب به واسطه آثارش در زمینه جامعهشناسی شناخت، جامعهشناسی دین و کمک‌های نظری او به نظریه جامعه‌شناختی، «جامعه‌شناس» قلمداد می‌کنند. شاهد این مدعا، انتخاب کتاب «ساخت اجتماعی واقعیت: رساله‌ای در جامعهشناسی شناخت ۲» او از سوی انجمن بین‌المللی جامعهشناسی به‌عنوان یکی از پنج کتاب تأثیرگذار جامعهشناسی در قرن بیستم است که اتفاقاً به فارسی نیز بازگردانده شده است. ما در ایران، برگر را به واسطه همین اثر اخیر می‌شناسیم، اگرچه پیش از ترجمه این کتاب، یکی دیگر از مردم‌پسند‌ترین آثار برگر به نام «دعوت به جامعهشناسی» در سال ۱۳۵۸ منتشر شد اما از آنجا که ترجمه چندان موفقی نداشت، کتاب نتوانست نظر اهالی دانشگاه و صاحبنظران علوم‌اجتماعی را جلب کند. از دیگر آرای تأثیرگذار برگر در زمینه جامعهشناسی می‌توان به مقاله‌ای اشاره کرد که در سال ۱۹۷۱ نوشت. او در این مقاله پیش‌بینی می‌کند که در سال‌های آتی فرزندان طبقه کارگر که تحصیلات دانشگاهی دارند از فرزندان طبقات متوسط رو به بالا پیشی خواهند گرفت، زیرا بسیاری از جوانان ثروتمند، در سال‌های اخیر، به «شورشی‌های ضدفرهنگی» تبدیل شده‌اند که بتدریج اخلاق‌کاری پروتستانی را کنار خواهند گذاشت.
اما آنچه برگر را از سایر الهی‌دانان و جامعه‌شناسان متمایز می‌کند نسبتی است که او میان «جامعهشناسی» و «الهیات» برقرار می‌کند. به زعم او، جامعهشناسی توأمان فرصت‌هایی را نیز برای الهیات فراهم کرده است؛ چرا که نسبی شدن را به منتهای نتایج منطقی خود رهنمون می‌کند و در عین حال، معرفت‌های برآمده از عصر مدرن را نیز نسبی می‌سازد. بر این اساس، جامعهشناسی بیان می‌کند که ما در وضعیتی متکثر زندگی می‌کنیم و از این رو، آگاهی سکولار، تنها صورتی از آگاهی‌های ما است و در این راستا، می‌توان از آگاهی دینی و ایمان نیز دفاع کرد و اینجا است که برگر جا را برای «الهیات»، به‌عنوان معرفتی که در جست‌وجوی «نشانه‌های تعالی» است، باز می‌کند. بر این اساس، او ادعا کرد که ایمان در جامعه مدرن نیز می‌تواند شکوفا شود و شکاکیت خداناباوران به اندازه ایمانِ کورکورانه سؤال‌برانگیز است. برگر، به واسطه دیدگاه‌های خاصی که در زمینه «جامعهشناسی معرفت» دارد، در ایران نیز اقبال قابل توجهی یافت و این اقبال همزمان شد با رونق «جامعهشناسی معرفت» در ایران به همت استادانی همچون محمدامین قانعی‌راد، علیرضا شجاعی‌زند، یوسف اباذری، مقصود فراستخواه، منوچهر آشتیانی و… همین امر، باعث شده حوزه جامعهشناسی معرفت با بهره گرفتن از آراء برگر هم در دانشگاه‌ها و هم در حوزه عمومی رونق قابل توجهی یابد.
منبع: روزنامه ایران