گزارش سید حسین نصر از سرویراستاری‌اش بر ترجمه و تفسیر قرآن به زبان انگلیسی
مهسا رمضانی – ششمین جلسه از سلسله نشست‌های «شب قرآن مجید»، با حضور مجازی سید حسین نصر، استاد علوم اسلامی دانشگاه جرج واشنگتن، آیت‌الله مصطفی محقق داماد، عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران و دکتر نصرالله پورجوادی، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۲۴ شهریورماه، در کانون زبان فارسی برگزار شد. در این نشست دکتر نصر کوشید تا به معرفی کتاب THE STUDY QURAN که در واقع ترجمه و شرحی انگلیسی، از قرآن کریم به زبان انگلیسی است، بپردازد. این کتاب به سرویراستاری دکتر نصر و همکاری گروهی از مسلمانان شیعه و سنی انگلیسی زبان صورت گرفته است.
اسلام در غرب، به تسنن خلاصه شده است
دکتر سید مصطفی محقق داماد، معتقد است که بیشتر شناخت اروپائیان از اسلام، برآمده از منابع اهل تسنن است تا آنجا که در آثار موجود به زبان‌هاى اروپایى، تشیع به صورت یک فرقه‌ی فرعى شناخته می‌شود که علت وجودى آن صرفاً یک نزاع سیاسى و اجتماعى بوده و به علل دینى به پیدایش تشیع کمتر توجه شده است.
از این رو، تأکید کرد که در قرن معاصر تلاش‌هایی برای معرفی اسلام شیعی به متفکران غربی صورت گرفت. اما در دوران مرجعیت آیت‌الله بروجردی، روحانیونی که برای این منظور به کشورهای اروپایی اعزام شدند، با وجود برخورداری از درجات علمی، بیش از آنکه به مواجهه‌ی علمی با متفکران غربی بپردازند، به مدیریت شیعیان در اروپا بسنده کردند.
وی در این راستا افزود: «از اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی، یعنی دهه چهل خورشیدی محفلی شکل می‌گیرد که استاد داریوش شایگان از آن به «حلقه اصحاب تأویل» یاد می‌کند. دو شخصیت محوری این حلقه عبارت بودند از علامه طباطبایی و هانری کربن. گفت‌وگوهایی که در این جلسات برای معرفی تشیع به غربیان صورت می‌گرفت، در کل قرون وسطی تحقق نیافته بود و از قضا، انتشار کتاب THE STUDY QURAN دکتر نصر را می‌توان نمونه‌ای دیگر از کارهای در این راستا دانست.»
زبان انگلیسی چقدر ظرفیت انتقال مفاهیم قرآنی را دارد؟
در ادامه، دکتر نصرالله پورجوادی صرفاً به طرح پرسشی بسنده کرد و گفت: «هنگامی که در قرن چهارم، از ترجمه قرآن به زبان فارسی سخن به میان آمد، این مسأله مطرح شد که آیا می‌شود قرآن را از زبان عربی به زبان دیگری ترجمه کرد؟ بدین سبب، از علمای ماوراء‌النهر و… فتوا گرفتند و همگی به اتفاق، فتوا دادند که ترجمه‌ی قرآن به زبان فارسی، جایز است. اما حال این سؤال مطرح می‌شود که آیا زبان انگلیسی نیز ظرفیت انتقال مفاهیم قرآنی را دارد؟»
پلی میان تفکر شیعه و سنی
دکتر سید حسین نصر که از طریق ویدئو کنفرانس در نشست حاضر شده بود، در سخنرانی خود به چگونگی نگارش کتاب خود با عنوان THE STUDY QURAN پرداخت و گفت: «حدود یازده سال پیش، کمپانی هارپر وان (HarperOne) در سانفرانسیسکو که بزرگترین ناشر کتب دینی و فلسفه دینی در غرب است، با من تماس گرفتند و نگارش اثری با موضوع و عنوان THE STUDY QURAN را درخواست کردند تا این اثر را که در واقع، ارائه‌ی ترجمه و شرحی از قرآن مجید به زبان انگلیسی است، عهده‌دار شوم. پس از فراز و نشیب‌های بسیار پذیرفتم و نتیجه‌ی کار، اثری دو هزار صفحه‌ای شد.»
او در ادامه به تاریخچه‌ی ترجمه‌ی قرآن مجید به زبان انگلیسی اشاره کرد و گفت: «ترجمه‌های انگلیسی از قرن هفدهم، آغاز شد اما به قرن بیستم که می‌رسیم، روزی نیست که ترجمه‌ی جدیدی از قرآن، به زبان انگلیسی، چاپ نشود. این ترجمه‌ها را سه گروه انجام می‌دهند: یکی مستشرقان که سابقه‌ی این ترجمه‌ها، به قرن هفدهم بازمی‌گردد. دوم، اروپائیان مسلمان که زبان مادری‌شان زبان اروپایی است و سوم مسلمانانی که مهاجرت کرده‌اند.»
از این رو، تأکید کرد که نگارش کتاب THE STUDY QURAN را از صفر، شروع نکرده و از اکثر این ترجمه‌ها و بویژه ترجمه شیعه قرایی بهره گرفته تا بررسی کند که هر یک برای هر آیه چه کلماتی در انگلیسی به کار برده‌اند.
حسین نصر همچنین متذکر شد که ترجمه‌های خیلی قدیمی که مربوط به انگلیسی دوره‌ی ویکتوریا است را مورد استفاده قرار نداده است چراکه در زبان انگلیسی، بسیاری از اصطلاحات تغییر کرده و آنها کوشیده‌اند تا ترجمه را بر اساس انگلیسی کلاسیک بنویسند. وی در پاسخ به پرسش دکتر پورجوادی که آیا زبان انگلیسی ظرفیت انتقال مفاهیم قرآن را دارد، گفت: «الفاظ قابل ترجمه هستند و معانی را نیز تا حدی می‌توان ترجمه کرد چراکه برخی کلمات دارای چندین معنا هستند. اما «حضور الهی» که در متن آیات قرآن وجود دارد، قابل ترجمه نیست. با وجود همه‌ی این موارد، سعی کردیم بهترین تفسیر، خط، کاغذ و چاپ را داشته باشیم و تا حد زیادی در ترجمه، به بخش سوم یعنی انتقال «حضور الهی» در ترجمه هم توجه داشته‌ایم.»
او در ادامه افزود: «وقتی ترجمه‌ی قرآن تمام شد، شروع به شرح آن کردیم. نخستین منبع شرح قرآن، احادیث نبوی و بعد گفتار حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه است و کوشیدیم تا از گنجینه تفاسیر قرآن از قدیمی‌ترین تفاسیر گرفته تا تفسیر علامه طباطبایی استفاده کنیم. از این رو، با مشورت ویراستارها، چهل و یک تفسیر انتخاب شد.»
او با بیان اینکه هیچ تفسیر متجددانه و وهابی از قرآن را منعکس نکردم، گفت: «تمام عمرم طرفدار تفکر سنتی بودم و نمی‌توانستم در سن هشتاد سالگی، تغییر رویه دهم. این شرح و ترجمه از قرآن، تمام سنت اسلامی را در برمی‌گیرد. سعی داشته‌ایم که پلی میان تفکر و تفسیر شیعه و سنی داشته باشیم. چرا که در این زمان، اسلام، به وفاق بین تسنن و تشیع نیاز دارد. نویسندگان ما از دو عالم شیعه و سنی هستند. هیچ کتابی نتوانسته بود چنین جامعیتی بیابد و ما سعی داشتیم چنین کاری را انجام دهیم.»
استاد دانشگاه جرج واشنگتن در پایان به ساختار کتاب THE STUDY QURAN نیز گریزی زد و گفت: «این کتاب سه قسمت را در بردارد، اول؛ ترجمه جدید از قرآن کریم به انگلیسی، دوم؛ تفسیر مفصل ترکیبی که شامل تفاسیر سنی و شیعه است و سوم؛ تفاسیر لغوی تاریخی طبری‌ها، زمخشری‌ها، فخرالدین رازی‌ها یا تفاسیر عرفانی میبدی، ملاصدرا و…».
کتاب THE STUDY QURAN بعد از چاپ، بسیار مورد توجه دانشمندان اسلام‌شناس امریکا و اروپا قرار گرفت و امروزه در دانشگاه‌های هاروارد، مریلند، جرج واشنگتن، شیکاگو و… تدریس می‌شود و قرار است که به زبان‌های فرانسوی و ایتالیایی هم ترجمه شود. امیدواریم ترجمه‌ی این اثر به فارسی هم بزودی مهیا شود که دکتر نصر برای ترجمه‌ی عنوان کتابش «شناخت قرآن» را پیشنهاد کرد.
منبع: روزنامه ایران