مهرداد حسین‌پور
«کسی که بر خلاف پادشاه یا خانواده‌ی سلطنت حرف بزند یا اینکه در ضد پادشاه یا خانواده‌ی او خیال بدرفتاری و تحریک بد در نظر داشته باشد بعد از تحقیق و ثبوت از یک سال الی پنج سال به درجه تقصیرات مقصر با زنجیر محبوس خواهد شد.»
«کسی که جسارت نموده در ضد پادشاه اعلانات و نوشتجات در کوچه‌ها بچسباند هر کس بوده باشد و همچنین کسی که مخالف مردم حرکتی کرده و اذیت برساند بر حسب تقصیر او از یک ماه الی پنج سال حبس خواهد شد.»
اینها بخش‌هایی از اعلان‌نامه‌ی مفصلی است که در اواسط دوران حکومت ناصرالدین شاه با عنوان «کتابچه قانون» بین مردم پخش شد و نخستین قانون مدون پلیسی – انتظامی در دوره‌ی قاجاریه لقب گرفت. هرچند در سال ۱۲۷۵ هجری شمسی که این قانون به مردم کوچه و بازار ابلاغ شد به جز کاغذ اخبار و وقایع‌الاتفاقیه که هر دو دولتی بودند روزنامه‌ی دیگری هنوز در ایران منتشر نشده بود اما ماده‌ی اول و بیستم این قانون ۳۰ ماده‌ای – که ذکر آن رفت – بیش از همه، نشریه‌ها و روزنامه‌ها را هدف گرفته بود و به همین دلیل به‌عنوان نخستین قانون سانسور لقب گرفت.
کتابچه قانون نام دیگری هم داشت و آن «کتابچه کنت» بود. کنت دومونت فرت نخستین رئیس پلیس ایران بود. در سال ۱۸۷۸ میلادی و در دومین سفر اروپایی ناصرالدین شاه او از امپراتور اتریش درخواست مستشار نظامی نمود. امپراتور چهار نفر مستشار نظامی را به ایران فرستاد که یکی از آنان کنت دومونت فرت بود. کنت موفق شد یک سال بعد نظامنامه نظمیه ایران را که به کتابچه کنت معروف شد به تصویب شاه برساند.
بر اساس شرح حالی که روزنامه‌ی شرف در سال ۱۳۰۳ نوشته است، کنت تا واقعه رژِی همچنان رئیس نظمیه بود. با ایجاد سر و صدای رژی و پیروزی علمای دینی در این واقعه، ناصرالدین، کنت را از ریاست پلیس برکنار ساخت و چون از خدمات کنت رضایت داشت او را «ژنرال آجودان» خود نمود و سمت ریاست تشریفات هیأت مستقبلین وزیران مختار و سفرای کبار خارجی را که به ایران وارد می‌شدند به او داد. کنت تا زمان عزل محمد علی شاه این سمت را داشت. پس از خلع محمدعلی شاه کنت از کار برکنار شد و اما تا پایان عمر حقوق و مستمری او را دولت ایران می‌پرداخت تا اینکه در سال ۱۹۱۶ میلادی درگذشت و در دولاب – که چند تن از بستگانش نیز در آنجا مدفون بودند – به خاک سپرده شد. سه سال پیش از آنکه نخستین قانون سانسور مطبوعات توسط مستشار اتریشی دربار قجری نوشته و اعلان عمومی شود، نخستین توقیف مطبوعات رخ داده بود. در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۲۵۴ خورشیدی (۵ فوریه ۱۸۷۵ میلادی) روزنامه‌ی وطن با انتشار تنها یک شماره و در همان ابتدای تولد خود، از ادامه حیات بازماند. این روزنامه قرار بود به ۲ زبان منتشر شود و نام لاتین آن نیز La Patrie بود که به معنای «وطن» است. از این روزنامه و مدیران آن اطلاعاتی در دست نیست. تنها اطلاعاتی که می‌توان با جست‌وجو در لابه‌لای صفحات تاریخ به دست آورد مربوط به سفرنامه‌ها می‌شود. به‌عنوان نمونه Cala Sirna یکی از سفرنامه‌هایی است که می‌توان اطلاعاتی اندک درباره‌ی روزنامه‌ی وطن از آن بیرون آورد. افتتاح کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ میلادی سبب سهولت و گسترده شدن ارتباط غرب و ایران شد که این رخداد افزایش مبادلات تجاری و بازرگانی را نیز در پی داشت. گسترده شدن ارتباطات اروپا و ایران، سبب افزایش آگاهی‌ها و بیداری ایرانیان شد. روزنامه‌ی وطن ۶ سال پس از آغاز این تحولات در سال ۱۸۷۵ میلادی متولد شد. تا پیش از این اما مطبوعات ایرانی بیشتر «وقایع‌نامه دولتی» بودند. می‌توان گفت صابون توقیف و سانسور از زمانی به تن مطبوعات ایران مالیده شد که نشریات غیردولتی انتشار خود را آغاز کردند. نشریاتی که در نیمه‌ی دوم سلطنت ۵۰ ساله‌ی ناصرالدین شاه و پس از ورود نخستین گروه‌هایی از ایرانیان تحصیل‌کرده‌ی خارج کشور به ایران، به نقد جامعه و حکومت و قیاس آن با ممالک پیشرفته‌ی آن روزگار می‌پرداختند.
منبع: روزنامه ایران