نیکلسون به روایت دکتر شفیعی کدکنی
رینولد الین نیکلسون، برای مولانا پژوهان و پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات و عرفان نام شناخته شده‌ای است. نیکلسون خاورشناس، شارح و مترجم آثار عرفانی بود که سال‌های طولانی از عمر گرانمایه‌ی خود را صرف تحقیق و تفحّص در متون کهن اسلامی و عرفانی کرد.
وی در کارنامه‌ی پربار آثار خود، ویرایش و تنقیح مثنوی مولانا را دارد که متداول‌ترین و یکی از معتبرترین نسخه‌های مثنوی معنوی است. گذشته از کار ارزشمند یاد شده، ترجمه‌ی مثنوی به زبان انگلیسی و شرح و تفسیر آن در ۸ جلد از دیگر کارهای ناب و ماندگار رینولد نیکلسون است. او در ۱۸ اوت (و در برخی از منابع ۱۹ اوت) سال ۱۸۶۸ میلادی در ایالت یورکشایر انگلستان متولد و پس از ۷۷ سال عمر سودمند، در ۲۷ اوت سال ۱۹۴۵ میلادی در کشور خود و در چشایر، ناحیه‌ای در شمال غربی انگلستان درگذشت.
نیکلسون از اوان کودکی به کتابخانه‌ی پدربزرگش رفت و آمد داشت و به تدریج با نوشته‌های غیراروپایی آشنایی عینی پیدا کرده بود. او تحصیلات مقدماتی خود را در اسکاتلند آغاز کرد و برای ادامه به کالج ترینیتی در دانشگاه کمبریج رفت و در ۲۴ سالگی جایزه‌ی اول دانشگاه کمبریج در زبان‌های هندی را از آن خود کرد. زبان عربی را در دانشگاه لیدن و استراسبورگ فراگرفت ولی آموزش زبان فارسی در دانشگاه استراسبورگ برای او آشنایی با مستشرق بزرگ یعنی ادوارد براون را به‌همراه داشت که مصاحبت با او دریچه‌های معرفت و آشنایی با بزرگان شرق، به‌ویژه مولانا را برایش گشود.
«تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا»، عنوان کتابی از رینولد نیکلسون است که توسط دکتر محمد رضا شفیعی کدکنی ترجمه شده است. دکتر شفیعی در مقدمه‌ی این کتاب که روزگاری در قالب سخنرانی در مدرسه‌ی مطالعات شرقی ایراد شده، معرفی مناسبی از این مستشرق و اسلام‌شناس انگلیسی آورده که معرفی نسبتاً کامل و جامعی است:
«رینولد ا. نیکلسون (۱۹۴۵-۱۸۶۸) استاد دانشگاه کمبریج، یکی از سه چهار مستشرق بزرگی است که در طول تاریخ خاورشناسی جهان در بابِ تصوف اسلامی به تحقیقات و جستجوهای طراز اول پرداخته‌اند و بی‌هیچ تردیدی بزرگ‌ترین مولوی‌شناس مغرب زمین است که تحقیقات او در زبان انگلیسی هنوز بی‌مانند است و قراین خارجی نشان می‌دهد که دیگر همتایی برای او در حوزه‌های خاورشناسی ظهور نخواهد کرد. بزرگ‌ترین کارهای او در بابِ مولاناست، نخست تصحیح متن انتقادی مثنوی که هنوز بهترین متن مثنوی است و دیگر ترجمه مثنوی به زبان انگلیسی با دقت و وسواس و امانتی که حیرت‌آور است و این ترجمه یکی از بهترین راهنماها در فهم مثنوی مولاناست و از همه مهم‌تر، تفسیر مثنوی است که تمامی مثنوی مولانا را به زبان انگلیسی شرح کرده و بی‌هیچ گمان بهترین شرحی است که تاکنون در هر زبانی بر مثنوی نوشته شده است زیرا به مصداق کل الصید فی جوف الفری، او همه شروح فارسی و عربی و ترکی مثنوی را سالیان دراز مورد مطالعه قرار داده و با فرهنگ عظیم و گسترده‌ای که در قلمرو مطالعات اسلامی و متون عرفانی داشته و با استفاده از همه تحقیقاتِ موجود در شرق و غرب این شرح را نگاشته است.
تنها شرحی که با این شرح می‌تواند مورد مقایسه قرار گیرد شرحِ مثنوی شریف از شادروان استاد بدیع‌الزمان فروزانفر است که متأسفانه ناقص است و کمتر از یک ششم مثنوی مولانا را شامل می‌شود. دیگر از کارهای نیکلسون، ترجمه منتخبی از غزلیات شمسِ تبریز است. ترجمه‌ای دلکش و زنده و جذاب به زبان انگلیسی که مهم‌ترین دریچه آشنایی جهانیان با غزل‌های مولاناست که اگر چه به لحاظ مسئله انتساب، بعضی از آن غزل‌ها از آنِ مولانا نیست (نیکلسون چاپ‌های هند را در آن روزگار در اختیار داشته) اما ترجمه موفقی بوده است و با این‌که در اواخر قرن نوزده این کار را انجام داده، هنوز هم بهترین ترجمه غزلیات شمس در زبان‌های فرنگی است. ترجمه غزلیات شمس از کارهای دوران جوانی و آغاز کار وی بوده است. دیگر از کارهای او در زمینه ادبیات عرفانی اسلامی تصحیح کتاب اللمع ابونصر سرّاج طوسی است و نیز تصحیح تذکره الاولیاء عطار و ترجمه کشف المحجوب هجویری به زبان انگلیسی و ترجمه ترجمان الاشواق محیی الدین بن عربی به زبان انگلیسی. نیکلسون در زمینه مباحث تصوف علاوه بر کتاب [تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا]، دو کتاب معروف دیگر نیز دارد به نام‌های مطالعات در تصوف اسلامی و عرفای اسلام. از کارهای مهم او در زمینه مطالعات شرقی، تاریخ ادبیات عرب است که از معروف‌ترین کتاب‌ها در این زمینه به شمار می‌رود. کتابی با عنوان مطالعات در شعر اسلامی نیز دارد…نیکلسون مقالات بی‌شماری نیز در زمینه فرهنگ و عرفان اسلامی دارد که همه در نوع خود از امتیاز بسیار برخوردار است.»
استخراج و تنظیم: اعظم حسن‌تقی
منبع: سیناپرس