از زمان روی کار آمدن حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران تقریباً سه سال می‌گذرد. از همان روزهای نخستِ کارزار انتخاباتی، حسن روحانی بیانیه‌ای ده‌ماده‌ای در پیوند با حقوق اقلیت‌ها صادر کرد. او به میان مردم تبریز رفت و وعده‌ی «تأسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری» داد. پس از آن برای نخستین بار رئیس‌جمهور ایران، علی یونسی را در امور اقلیت‌ها به‌عنوان مشاور خود تعیین کرد. حسن روحانی نخستین سفر استانی خود را به استان خوزستان اختصاص داد.
او در انتخاباتی که پیروز شد، بیشترین میزان آرا را در استان‌های سیستان و بلوچستان و کردستان کسب کرده بود. اینگونه اتفاقات، شعارها و وعده‌ها، خوش‌بینی‌هایی نسبت به بهبود وضعیت اقلیت‌ها در ایران ایجاد کرده بود، اما با گذشت این سه سال و بررسی کارنامه‌ی حسن روحانی در حوزه‌ی اقلیت‌ها، شاید بتوان گفت وضعیت اقلیت‌ها نه‌تنها بهتر نشده، بلکه روند سرکوب چندین دهه‌ی اقلیت‌ها در ایران کماکان ادامه دارد. علی یونسی گفته بود آمده مسئولیت کاری را بپذیرد که از عهده‌ی دیگران برنیاید، اما عملاً او هم نتوانست در این راستا گامی بردارد.
سرکوب‌های کم سابقه و تشدید نگاه امنیتی
سرکوب اقلیت‌های مذهبی و دینی برخلاف آنچه که حسن روحانی وعده داده بود، شدت گرفته است. اعدام زندانیان کُرد و عرب در ماه‌های پس از روی کار آمدن روحانی آغاز شد و هفت زندانی متعلق به این دو گروه اتنیکی به چوبه‌های دار سپرده شدند. در همان ایام پس از حمله‌ی مسلحانه در سراوان که به کشته شدن ۱۴ مأمور مرزبانی انجامیده بود، ۱۶ زندانی بلوچ در اقدامی تلافی‌جویانه اعدام شدند. در اسفندماه سال ۱۳۹۳ شش زندانی اهل سنت در زندان رجایی‌شهر کرج اعدام شدند. هم‌اینک نیز بر اساس آنچه فعالان حقوق بشر در ایران منتشر کرده‌اند، ۲۷ زندانی سُنی، حکم اعدام آن‌ها تأیید شده و در انتظار احکام اعدام به سر می‌برند. این در حالی‌ست که همزمان لیست‌های بلندبالایی از زندانیان سنی منتشر می‌شود که به احکام سنگین حبس محکوم شده‌اند. وضعیتِ دیگر اقلیت‌های دینی در ایران نیز بدتر شده و سرکوب آنان در سال‌های گذشته کم‌نظیر وصف می‌شود.
آخرین نمونه فشار بر بهایی‌ها، از جمله در استان گلستان است که به‌تازگی خبر آن منتشر شده است. بر اساس خبری که سازمان عدالت برای ایران منتشر کرده ۲۲ شهروند بهایی مجموعاً به ۲۳۸ سال حبس محکوم شده‌اند. این سازمان حقوق بشری گفته است: «پرونده‌ی بهاییان گلستان، بزرگ‌ترین دستگیری دسته‌جمعی بهائیان در ده سال گذشته بوده است. این پرونده همچنین از این حیث شدت شکنجه‌‌ای که در بازجویی‌ها اعمال شده کم‌نظیر است.»
اگرچه قانون اساسی ایران، بهائیان را به‌عنوان یک اقلیت رسمی نمی‌شناسد، اما حسن روحانی در بیانیه‌ی خود از «رفع تبعیضات ناروا در همه‌ی اشکال آن» سخن گفته بود و در بندی دیگر بر «رعایت حقوق پیروان سایر ادیان و مذاهب» تأکید کرده بود.
اجرا و صدور احکام اعدام در چند سال گذشته افزایش چشمگیری یافت، به‌طوری‌که فعالان حقوق بشر می‌گویند، در سال ۲۰۱۵ میلادی، جمهوری اسلامی ایران یکی از سیاه‌ترین سال‌های عمرش را بر اساس تعداد اعدام‌ها داشته است.
طبق آنچه سازمان حقوق بشر ایران منتشر کرده است، هر روز به‌طور متوسط دو یا سه نفر به دار آویخته شدند. با روی کار آمدن روحانی، دو هزار و ۱۶۲ نفر در ایران اعدام شده‌اند. این آمار در مقایسه‌ی دوره‌ی دو سال و نیم بعد از انتخاب حسن روحانی و دو سال و نیم قبل از انتخاب او، رشد ۶۷ درصدی را در تعداد اعدام‌ها نشان می‌دهد.
در میان اعدام‌شدگان سال گذشته ۴۰ نفر به اتهام اقدام علیه امنیت ملی و فساد فی‌الارض اعدام شدند. از این تعداد ۱۳ نفر متعلق به اقلیت‌های اتنیکی و مذهبی بودند.
در این سه سال، سرکوب و تبعیض، تنها مختص به این گروه‌ها نشد، بلکه گزارش‌های متعددی از نقض حقوق دراویش گنابادی، نوکیشان مسیحی و پیروان آیین یارسان و سایر اقلیت‌شده‌ها منتشر شد.
در کنار این موارد فعالان حقوق بشر در بلوچستان گزارش داده‌اند سال گذشته ۴۳ نفر در مناطق مرزی بر اثر شلیک مستقیم نیروهای مرزی کشته شده‌اند. احمد شهید گزارش‌گر ویژه‌ی سازمان ملل در آخرین گزارش خود گفته بود؛ که موارد چشمگیری از تیراندازی مستقیم نیروهای حکومتی به دست آنان رسیده است. در گزارش دیگری هم که فعالان حقوق بشر در کردستان در مورد وضعیت کول‌بَرها و افراد کاسب در مرزها منتشر کرده‌اند دست‌کم ۴۴ نفر بر اثر تیراندازی نیروهای مستقر در مرزها کشته شدند.
این بخش از آمارها که تمامی موارد نقض حقوق بشر در مناطق اقلیتی را در بر نمی‌گیرد، می‌تواند به‌نوعی نشان‌‌دهنده‌ی این موضوع باشد که وعده‌ی حسن روحانی برای برداشتن نگاه امنیتی به این مناطق محقق نشده است.
اگرچه روحانی وعده‌هایی در پیوند با برداشتن نگاه امنیتی داد، اما به نظر می‌رسد تحقق این وعده‌ها از اختیارات او خارج است. چرا که علی یونسی در گفت‌وگو با ایسنا گفته بود؛ اگر «زندانیان عقیدتی» وجود داشته باشند، پیگیر خواهند بود. مشاور روحانی در این گفت‌وگو به صراحت از این موضوع سخن گفته بود که؛ «خیلی چیزها در دست آقای روحانی نیست. بالاخره قوه‌ی قضائیه تشکیلاتی است که کار خودش را انجام می‌دهد. یعنی بخش زیادی از مسائل در اختیار دولت نیست.»
فرهنگستان زبان ترکی و جنجال بر سر زبان مادری
دوره‌ی حسن روحانی را شاید بتوان پرجنجال‌ترین دوره بر سر مسئله‌ی زبان مادری نامید. این موضوع برای مدتی در محافل سیاسی و روشنفکری، رسانه‌ها و در میان طیف‌های مختلف بحثبرانگیز شد. برای برپایی این جنجال همین کافی بود که علی‌اصغر فانی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش از تشکیل کمیته‌ای برای بررسی تدریس زبان مادری در مدارس خبر دهد. بلافاصله اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی واکنش‌های شدید و تندی نسبت به این موضوع نشان دادند و طرح تدریس زبان مادری در مدارس ایران را «تهدیدی جدی برای زبان فارسی»، «توطئه‌آمیز»، «وارداتی و محصول انگلستان و کشورهای شمالی»، «خطرناک» و «تهدیدی برای امنیت ملی» دانستند.
اگرچه در آن زمان علی یونسی به‌نوعی از تدریس زبان‌های مادری دفاع کرد، اما گفته بود: «بار‌ها این را گفته‌ام که این خواست ملی و عمومی نیست». او تأکید کرده بود: «یک خواست محدود و روشنفکرانه‌ی محلی است، وگرنه چنانچه این موضوع را آزاد بگذارند تعداد استقبال‌کنندگان از آن زیاد نیست.»
مسئله‌ی زبان مادری پس از این جریان، تقریباً برای یک سال مسکوت ماند، اما بار دیگر با چاپ یک کتاب کردی به‌عنوان ضمیمه‌ی کتاب فارسی برای آموزش این زبان، دوباره موضوع زبان مادری بحثبرانگیز شد. فعالان حقوق اقلیت‌ها انتظار داشتند آموزش زبان مادری تنها به این مورد محدود نمانَد بکله این امکان برای دیگر مردم غیرفارس‌زبان هم فراهم آید و مقدمه‌ای برای انجام تغییرات بنیادی در سیاست‌های زبانی ایران بدل شود؛ امری که اتفاق نیفتاد.
اگرچه فعالان حقوق اقلیت‌ها در ایران اینگونه گام‌ها را لازم و مثبت ارزیابی می‌کنند، اما معتقدند این کافی نیست و تمام مطالبات مردمِ غیرفارس را در بر نمی‌گیرد. بدین گونه در سه سالی که روحانی بر سر کار بود، مردم غیرفارس از حق مربوط به مسئله‌ی زبان مادری محروم ماندند.
از طرفی دیگر، یکی از مهم‌ترین وعده‌هایی که روحانی به مردم آذربایجان در هنگام کارزار انتخاباتی داد، «تأسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری» بود. وعده‌ای که هیچگاه تحقق پیدا نکرد، علی‌رغم اینکه ۱۸۰۰ دانشجوی آذربایجانی در نامه‌ای به حسن روحانی خواسته بودند حسن روحانی در پیوند با تدریس زبان مادری و تأسیس این فرهنگستان به وعده‌های خود عمل کند.
منبع: بی‌بی‌سی فارسی