مجذوبان نور - پایگاه خبری دراویش گنابادی

مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی

معرف: علیرضا ذکاوتی قراگزلو

abou abdorahman salmi 96آثار ابو عبدالرّحمن سلمی، مورّخ و راوی بزرگ صوفیه، و محدّث و مؤلف مشهور ایرانی در قرن چهارم و پنجم هجری، از جهت پژوهش در تاریخ تصوف و سیر عقاید و احوال اجتماعی اهمیّت فراوان دارد. با آنکه این آثار همواره مورد توجّه بوده و بسیار نیز به چاپ رسیده بود؛ امّا تفرّق زمانی و مکانی چاپ‌های این آثار، چنان بوده که حتّی در یک کتابخانه بزرگ هم مجموعه آنها یکجا پیدا نمی‏‌شد. دانشمند محقّق دکتر نصراللّه پورجوادی کوشیده‏‌اند این آثار را یکجا گرد آورده و در مجموعه‏‌ای به خوانندگان و پژوهندگان فرهنگ اسلام و ایران عرضه کنند. و چون مجموعه این آثار در یک مجلد نمی‌‏گنجیده، قرار بر آن شده است که در دو مجلّد عرضه گردد. و اگر طبقات‌الصوفیه سلمی هم -که کتاب مفرد و مستقلی است- با این مجموعه چاپ شود، خود مجلّد دیگری خواهد بود. و می‌‏دانیم که طبقات‌الصوفیه خواجه عبداللّه انصاری هروی تحریر فارسی کهن همان کتاب است. و نیز نفحات‌الأنس، تألیف مشهور جامی، بر اساس کتاب هروی تألیف شده است امّا رساله‌‏هایی که در مجلد اوّل از مجموعه آثار ابوعبدالرّحمن سلمی گرد آمده، عبارت است از:

 ۱- بخش‌هایی از حقایق‌التفسیر، شامل تفسیر منسوب به امام جعفر صادق(ع)، تفسیر ابن عطا، تفسیر ابوالحسن نوری و تفسیر حسین بن منصور حلاج که پیشتر در تاریخ ۱۹۵۴ و ۱۹۶۸ و ۱۹۷۰ و ۱۹۷۳ چاپ شده بود.

اینها برگزیده‏‌هایی است از حقایق‌التفسیر سلمی که کلّ آن تاکنون چاپ نشده است؛ و گذشته از تفسیر سهل بن عبد اللّه تستری، از اوّلین نمونه‌های تفسیر صوفیانه است و توسط پل نویا و لویی ماسینیون تصحیح شده است. آنچه لازم به تأکید می‌باشد، تردید در انتساب تفسیر مورد بحث(ص ۲۱-۶۳) به امام صادق(ع) است. هرچند مصحح (پل نویا)بر صحّت این انتساب تأکید دارد؛ امّا مطالعه‌کننده شیعه و ایرانی آشنا به متون شیعه و متصوفه، هم از جهت نقد خارجی(صحّت اسناد)، و هم از جهت نقد داخلی(سبک‌شناسی و مضامین)، پی خواهد برد که این تفسیر نمی‏‌تواند از امام صادق(ع) باشد و حتّی کهنه‌‏تر از نیمه دوّم قرن سوّم نیز نمی‌تواند باشد. مثلاً ذیل آیه‏ «الیوم اکملت لکم دینکم» آمده است: الیوم اشارة الی یوم بعث محمّد رسول اللّه صلعم و یوم رسالته.(ص ۲۸). پیداست که ائمه شیعه این آیه را مربوط به ولایت علی(ع) می‌‏دانسته‏‌اند؛ وانگهی چگونه روز بعثت، روز اکمال دین می‌‏تواند باشد؟ در همین تفسیر، کلمه دعائیه «آمین» (با تخفیف میم) به صورت «آمّین» (با تشدید میم) آمده است (ص ۲۳)؛ که هرگز امام صادق(ع) و هیچ عرب فصیحی چنین اشتباهی نمی‏‌کند (ر ک: تلبیس ابلیس، ترجمه فارسی، ص ۲۳۲.)

 ۲- بخشی از تاریخ‌الصوفیه سلمی(درباره حلاج)، مستخرج از تاریخ بغداد خطیب بغدادی است که توسط لویی ماسینیون به چاپ رسیده است.

 ۳- جوامع آداب‌الصوفیه.

 ۴- عیوب‌النفس و مداواتها.
این دو اثر توسّط اتیان کولبرگ، تصحیح و چاپ شده و همراه با مقدمه و فهرست‌هایی که توسط آقای دکتر پورجوادی تهیه شده، توسط ایشان به فارسی برگردانده شده است. (ترجمه مقدمه تفسیر حلاّج و ابن عطاء و تفسیر منسوب به امام صادق(ع) را آقای احمد سمیعی صورت داده‏‌اند و مقدّمه تفسیر ابوالحسین‏ نوری را آقای اسماعیل سعادت نوشته‏‌اند).

 ۵- درجات المعاملات.
این اثر برای اوّلین بار چاپ می‌‏شود و مصحح آن، دکتر احمد طاهری عراقی است که یک نمونه عالی از تحقیق متون را ارائه داده‌‏اند؛ به ویژه با توجّه به اینکه کتاب یادشده بیش از یک نسخه نداشته و اغلاط (سقطات) کتابتی فراوان داشته است، مصحح، منابع احادیث و اقوال را با مراجعه به متون دست اوّل پیدا کرده و برای اعلام توضیحاتی آورده‌‏اند. این رساله از اوّلین کتاب‌هایی است که منازل و مقامات سلوک در آن ذکر می‏‌شود و پیش‌درآمدی است برای منازل‌السائرین؛ لذا از جهت اهمیّت رساله، اصطلاحات و تعبیرات (و در واقع مفردات فنی کتاب) نیز استخراج شده است. مقدمه مصحح نیز پرفایده می‏‌باشد.
ترجمه مقدّمه‏‌ها، روان و شیوا، و چاپ و صحافی و تجلید کتاب نیز زیباست. ندرتاً اغلاط چاپی دارد: مثلاً در صفحه ۳۲، سطر ۱۶، «عندهم» غلط و «عنتّم» صحیح است. همچنین در صفحه ۳۱۴، سطر ۴، «جنید» غلط و «نجید» صحیح است. و نیز ضبط و اعراب شعری که در صفحه ۳۳۳ آمده، محلّ تأمّل است.
توفیق ناشر را در ادامه خدمات فرهنگی و علمی آرزومندیم و منتظر مجلد بعدی این اثر ارزشمند تحقیقی هستیم.

منبع: آیینه پژوهش – شماره ۳

مطالب مرتبط